Бул Сталиндик репрессия кулач жайып, эл совет совет тарабынан жз жана душман болуп, экипировка жаатка жиктелип турган кездин бир икаясы.
Украинанын Одесская облусунун Новодаровка Кыштагында Совет үкмөтү тарабынан сүргүнгө айдалган кыргыздардын өздүк көркөм чыгармачылык ийриминин артистери. 1932-жылдын апрель айы. Херсон облустук мамлекеттик архиви
Окуя 1931-33-жылдары Украинанын Одесса облусундаги Ново-Троицкий районундаги Новодаровка кыштагында болгон. Бул Жерде Бай-Манап деп сүргүнгө айдалган кыргыздардын өздүк көркөм чыгармачылык ийрими түзүлүп, ошо кессеги актуалдуу темаларды чагылдырган ондон ашуун пьеса койгон.
Өздүк көркөм чыгармачылык ийриминин демилгечиси Украина ССРинин ГПУсу — Мамлекеттик саясий башкармалыгынын Хорловскидеги комендантынын жардамчысы Кураманов Исса Болгон. Старуш жёлдык стажы бар жаш коммунистический ал к везде фрунзеден украина 1931-й сентябрь сентябрь сентябрь
Исса Курамановдун тергөө иши боюнча ГПУнун меморандумунан. 27-июнь, 1932-жыл:
Курамановдун чыгармалары — 15 пьеса, көлөмү 1500 барак. Мазмуну боюнча контрреволюциячыл мүнөзгө ээ. Алардын көпчүлүк бөлүгүндө Украинага с айдоо туром эмес экени, кулактар Өзбекстанда калып, кедейлер айдалганы белгиленет. Алар негизинен элди комендатурага каршы козгойт жана каршы коёт.
Булл меморандумга караганда, пьесалардын мазмуну көбүн эсе Өзбекстандан айдалган «Совет өкмөтүнө жат элементтерге» арналган окшойт. Исса Кураманы Украины ССРинин ГПУсунун спецпереселенецтер боюнч бөлүмүнүн башчысын -жылдын тысяча девятьсот тридцать две 2-түшүндүрмөсүндө Берген октябрынд пьесаларды Таштамбек Сулейманы жазгы латовчага .латдыга .гдыга өгдыга өгдыг өг Пьесаг катышкан артисттер катары 13 адам аталат:
- Кожакматов Аралхан
- Болотов Чокобай
- Дыйканбаев Курпыш
- Жанаков Жумакан
- Сулайманов Коробек
- Мусалинов Мунасып
- Кыштообаев Аширбек
- Бейшеналиева Дарика
- Садыкова Мизия
- Кыштообаева Ажар
- Чынгышова Урулкан
- Кыштообаева Кулятиш
- Бейшеналиев Касымалы
Курамановдун берген түшүндүрмөсүндө, пьесаларды койгонго катышкан артист 1932-январь январь, февраль, март айларында жумуштан биршоло Мисалы, жумушчуларга 1,5 килодон ун берилсе, артисттерге 3 килодон бериген. Художник меняет чакмак кантты да жалобы нормдан экип ксе алышкан. Атүгүл Кураманов мектеп окуучулары үчүн келген кездемелерди да артисттерге берип салган. Жазуучу менен стольмочуга 6 метрден тийсе, калган артисттерге 3 метрден тийген. Башка артисттер иштегендиктен аларга акча төлөнгөн эмес.
Исса Кураманов, архивдик материалдарга караганда, 1903-жылы Аламүдүн районундагы Ала-Арча айылында туулган. Фрунзе шаарындагы «Союзтранс» и члены Совета Европы и Украины украины считают, что партия мобилизована в боевую силу. 30 жаштагы Кураманов советник пропаганданын ыкмаларын мыкты билгенин анын сурактагы сөзү көрсөтүп турат.
Украина ССРинин ГПУсу- Мамлекеттик саясый башкармалынын Хорловскидеги комендатурасынын комендантынын жардамчысы Исса Кураманов. 1930 — жылдардын башы. Херсон облустук мамлекеттик архиви
Ал 1932-апрель маданий коруна акча чогултуу үчүн артисттер менен жыйналыш өткөрөт. Анын алдында Дыйканбаевге 9 рубль, Болотовго 3 рубль, Боромбаевге 1 рубль берет. Жыйналышта Дыйканбаев с маданий корго софчулук акчүн акча кошконго үндөп, өзү ага Кураманов берген 9 сомду чыгарат. Андан кийин Худайбергенов, Мусалинов, Сулайманов элди акча кошууга чакырып, сөз сүйлөшөт. Ошондон кийин эмне болгонун Кураманов мындай сүрөттөйт:
«… Харьковдогу ГПУга жөнөтүү үчүн артисттерди сүрөткө тартып алышыбыз керек, ким акча бербесе, аларга паёк берүү токтойт дедим. Ошондон кийин баары акча бере баштады. Акчаны Мусалинов чогултуп, тизмени Худайбергенов жазды. Аква чогултуп жаткан к везде мен бардык спецпереселенецтерди акчаны өйдө көтөрүп көрсөттүрүп туруп, сүрөткө тартып алдым. Мен муну Харковдогу ГПУга жөнөтүү үчүн, алар спецпереселенецтер өз ыктыяры менен акча чогултканын көрсүн деп жасадым. Бул чогулушта канча акча чогултулганы так эсимде жок. Бирок 300 рубль жыйналган. Артисттерден башка дагы арестантрины мой капот илдирип, колона экиден кирпич карматып сүрөткө тартып алдым. Муну мен алар оңолуш үчүн жасадым ».
Айтылган жана башка сүрөттөр үчүн Исса Кураманов райондон келген сүрөтчүгө 800 рубль төлөгөн. Украинский жнец, журавль, тачдыр тамошасы менен артист боле калан он эркек жана үч кыз сүрөттө фотоаппаратка томсоро тигилишет.
Пьесалардын автору, 32 жаштагы Таштанбек Сулайманов, 1932-жылдын 5-октябрындагы сурактын протоколуна карганда Жылуу-Суу кыштагында төрөлгөн. Тилекке каршы протоколдо Кыргызстандын кайсы бөлүгүндөгү Жылуу-Суу экени көрсөтүлбөгөн. 32 жаштагы Сулайманов кантип пьеса жазып калганы жөнүндө тергөөдө мындай дейт:
1931-жылы ноябрда Октябрь майрамына карата балдарга ыр жазгам. Кураманов аны угуп, мага пьеса жазганды сунуш кылды. Ал кезде менен спецпереселенецтерге азык-түлүк таратуучу болуп иштеп жаткам. 1931-жылдын ноябрынан 1932-жылдын апрелине чейин 13 пьеса жаздым. Пьесалар мазмуну жагынан бузуку мүнөздө эле
Таштанбек Сулаймановдун сөзүнөн көрүнүп тургандай, ал жазган пьесалары мазмуну боюнча «бузуку» экенин ОГПунун тергөөчүсүнүн көрсөтмөсү боюнча айткан. Кызыл чекисттердин пьесалардын антисоветтик мазмунун өз учурунда байкабай калышканы — Исса Курамановдун тагдырындай эле табышмактуу.
Украина ССРинин Кылмыш кодексинин 54-статьясынын 10-пунктуна ылайык, 1933-й год 24-мартовый драмалык кружка беш мүчөсү совет бийлигин кулатууга үндөдү деп соттолот. Атап айтканда, 23 жаштагы Мусалинов Мунсып, 33 жаштагы Сулайманов Таштанбек, 58 жаштагы Худайбергенов Ахмат — бул үчөө беш жылга соттолот. 18 жаштагы Кыштобаев Аширбек жана 40 жаштагы Уркумбаев Бейшеналы үч жылдан эркинен ажыратылат. Аль-19 декабря, 19 декабря, 1932, сентябрь, сентябрь, 11 марта Андан ары Курамановдун эмне болгону белгисиз.
Исса Курмановдун сурак — протоколу. 1932 — жылдын 2 — октябры. Херсон облустук мамлкеттик архиви
Алл пьесалардын тексттери 1933-й год 30-го сентября Украина Украинская ССРинин ГПсунун аттаын саяс бөлүмүнүн уполномоченный Воробьевдун чечими боюнча жок кылынган.
«… бул материалдарды (пьесаларды) сактоонун эч кандай зарылдыгы жок жана иштин кызыкчылыгына жооп бербейт. Пьесаны жана спецпереселенецтердин и тиркелген экипировка томдук тергөө материалдарды жок кылынсын деп чечтим ».
Буга Украин ССРинин ГПУнун опер-уполномочени Шприц макулдук берген. Чечимди ГПУнун Жашыруун саясий бөлүмүнүн жетекчисинин жардамчысы жана 3-бөлүмдүн башчысы Рогоачев бекиткен. «Эл душмандары» депо айыпталган адамдар да, кулакка айдалган кыргызский артист ойногон пьесалардын тексттериндей эле үч адамдын өкүмү менен жепжеңил жок кылынганын архивдик материалдар жана Стынды кыүыл.
Амирбек Азам уулу
Булак: Азаттык
