Айнабек ТУРГУНБАЕВ
Повесть
Үч күндөн бери жамгыр бирде нөшөрлөп, бирде шыбаттап, жерди нымга тойгузгандай эле болду. Кечээ кечке кун жакы тийип, джерден чиккан буу көккө көтөрүлүп, дыра жерлер тоорсуп, көлчүктөрдөгү суулар калган жана көлөкө жерлер баткак.
Бүгүн биринчи Май. Майрам. Асманда бир булут жок. Күндүн чыкканына карабай эчкилинин тоосу жактан сыдырым билинер-билинбес согуп турду. Айлана шаңдуу, ыр, музыка. Тоту куштай кийинишкен кыз-келиндер. Демонстранттар өтүүчү асфальт жол суу сепкендей жылтырайт. Жаңыдан жалбырак ачкан бак-дарактар жамгырга жуулуп ого бетер жашыл тартат. Жерден чиккан дем, ч жттөрдүн жана дарактардын аңкыган жыттары таптаза абаны ого бетер аңкытууда.
Ага кошумча кызыл-тазыл ураандар, транспаранттар демонстранттар өтүүчү аянттагы трибунанын көркүнө-көрк кошууда. Эл көп. Аянтча болсо бардык жагынан тосулган, бир гана эл өтүүчү жол ачык. Май майрамын даңазалаган духовой оркестр. Бүгүн жалаң эле Талас шаары эмес, бүт Советтер Союзунун булуң-бурчтары ушундай кооздуктаго.
Жаңыдан талпынган кызын көтөргөн Алымбек келинчеги экөө майрамдагы элдин трибунанын алдынан өтүп жатканын карап турушат. Демонстрация бүттү. Духовой оркестр басылды. Бир саам тынчтык өкүм сүрө түштү. Эл аянтчадан тарай баштады. Алымбектер да элдин арасынан бөлүнүп чыкпай, алардын агымы менен кошо кетип бара жатышты.
—Жакил! Жакын чеккан үндөн ал селт этти да, чн чыккан жакты жалт карап, өңү өзгөрүлө түштү. Алымбек «бул ким болуп кетти» — депо караганча болбой колундагы ымыркайды шаша жулуп алып, тез-таз басып эллин арасы кирип жок болот кетти. тауштардан сурап, акрыры, машины, машины, машины, машины, машины, машины, машины, машины, машины и оборудование
—Сага эмне болуп кетти, кимден качтың, эмне ыйлайсың?
—Малик… Кайрадан шолоктоп кызын бооруна кысты.
—Кайсы Малик? Биз менен окуганбы?
—Жок.
Алымбектин оюна бир Ал унчукпады. Балким ушул жерден жолугушабыз дешип калышкандыр. Болбосо булардын районунда майрам жокпу. Же атайылап шаарга майрамды көргөнү келип кокусунан жолуктубу. Жакилден сурайын дейт, бирок анын жооп берег турган алы жок. –Жүр кеттик, деп айтайын дейт ага чырмалышкан ой, сокур намыс болбойт. У нас есть все, что нужно — машина для бара, барбаса аны көрөрмүн, — деп бак жакты көздөй басып кетти. Келиндин көз жашы бетин жууп, өлкөлөгөн бойдон кызын бооруна басын, Алымбектин кеткен жагын карап олтуруп калды. Өйгө бир жолдош баласы менен келсе Жакил үйдө экен. Акидей асылып олтуруп экөөн үйүнө ээрчитип кетти. Тун бир оокумда экөө тең үн сөзсүз үйүнө кайтып келишти. Айзү айтаар деп Алымбек унчукпады, сурайт ко деп келинчеги үндөбөдү.
1950-жыл. Күз. Талас шаарындагы №1 Кыргыз орто мектеби. .чачын беш көкүл кылып өрүп, топзбек топу, кызыл кыжымыдан бешмант кийген арык чырай сары кыз кыздардын Казак мектепте башталгыч класска мугалим болчу. Алымбекти болсо, ал 7-классты бүтүп кеткенден бери анда-санда гана көрүп жүрүүчү. Ошондуктан бөлөк айыл бөлөк да, тигинтип тоңдоосун учурашып жатпайбы. Казак бүгүн Фрунзеге мугалимдер институтуна жөнөмөк. Эрмектешип барып келерсиң деп Алымбекти ээрчитип келген.
Казак сүйлөшүп жатты.
—Качан келдиң, Жакил?
—Бүгүн.
—Кабыл алыштыбы? Жатакана бердиби?
—ООб. Ал кезде Талас өрөөнү боюнча экипировка гана орто мектеп болор эле. Бири Чалдыбарда балдардын мектеби. Экинчиси шаарда кыздардын мектеби. 7-классты бүткөн кыздар жаштарын чоңойтуп бир жылдан кийин турмушка чыгып кете берүүчү. Окууну калагандар ушул орто мектепке келип кирүүчү же техникумдарга баруучу. Жакил да быйыл 8-класстан окуу үчүн ушул орто мектепке келген.
—Жүр мени узатып койгула, кайра Алымбек менен келип каласың. Саат беште автобус жөнөйт, деп Казак автостанцияны көздөй басты. Экөөнүн ортосу бир квартал. Жолдо, магазин, магазин, магазин, магазин, магазин, магазин, детский сад, чыгып Жакилге, Берди да «Менин үй кулугум» —деп күлүп койду. Казакты узатып коюшуп алар мектепке кайра келишти. Жакил жатаканага кетти, Алымбек директордун кабинетин көздөй басты.
—Руксатпы агай?
—Кир. Жашы элүүдөн ашып калган көз айнекчен директор аны карап калды. Алымбек 9-классты бүттү деген ведомость-справкасын сунду. Айтып бергенден кийин.
—Бизге көп эле балдар келип жатат. Бирок обл ОНО эркек балдар алынбасын деп койгон. Обкомдон эртең ушул маселе каралмак эле бүрсүгүнү келип кеткин, — деп директор справкасын колуна кайрып берди. Бүрсүгүнү 30-август. Мындан болбосо Чалдыбар орто мектебине барууга туура келет. Ал шаардан 35 чакырым, ал эми бул мектеп болсо 8 чакырым барып келип окуса болот. Алымбек экипировка анжы болуп үйүнө кайтты.
Аллбек шаардан окуп калды. Аллбек шаардан окуп калды. Окудан башка эч нерсе ойдо жок. Гйдөн гана майда барат тиричиликке апасына жардам берет. Жардамы кайсы? Жалгаз уйду апасы өзү эле жайгарат. Кээде араба менен отун түшүрүп, кээде ун тартып келет коет. Өйдө апасы экөө эле. Агасы согушта курман болуп, жеңеси тифтен өлүп, эжеси турмушка чыгып кеткен. Бапыраган үй-бүлөдөн экөө эле калышты. Колдо Болгонун Алымбекке Кийим-Кече Кылып Берип, «Эми ушунумду аман койсо, бирма амад болуп чыкса, менда небере-чөбөрөлүү болормун» -деп күтөт апасы.
Бутунда ,түк, ытстүндө чытт көйнөк жана трико х / б костюм, эскизы шинель башында түрмө тебетей. Азыркы 10-класстын балдары кийген кийим, окуу китептери уч уктаса түшүнө кире элек. Мектепке күнүгө барып келип турат. Кээде бир саат, кээде бир жареный саат жол жүрүшөт. Анткени ал жашаган айылдан орус орто мектебине жана кыргызский орто мектебинин 8-9-й день класстарына да балдар баруучу.
Алл, где я живу, я люблю тебя, я люблю тебя, я люблю тебя. Согуш мезгилин башенный өткөрүп, аз да да болсо турмуштун ачуу-таттуусун татып калгандыктанбы, тот же согуштан кийин или мен мен техниканын тез өсүшүнөнбү, айтор жаштар жапы тауо Азыр карап олурсаң ошондогу окуп жүргөндөр же көрүнүктүү жетекчи, же өндүрүштүн алдыңкылары. Бир тобу мугалим, анткени учурунда мугалимдик кадрлар жетпей жаткандыктан го деп ойлойм.
Мектепке кабыл алып жатып, директор:
— Балам, биз шартыңарга карап жардам берели деп кабыл алып жатабыз. Ошону билип жпкшы оку, тартиптүү бол — деп эскерткен.
Ал сөздөр Алымбектин эсинде. Катышуу, жетишүү жагы биринчилердин катарында. Волейбол ойнойт. Чертмек, мандолин чертет. Мектептеги жумасына бир чыгуучу дубал газетанын редактору. Өздүк көркөм чыгармачылык кружогуна да катышат. Томологунан келген кара тору бала. Чачын дайыма сол жагына тарайт. Мугалимдерге жагымдуу. Директорат «чымыр тору» деп эркелетип коёт. Атанын сүйүүсүн, эркелеткен сөздөрүн укпаган Алымбек буга эреркеп тентек болоюн дейт, бирок чийимден чыкпайт. Ошентип биринчи чейрек аяктаганда кимдин кандай окуганы маалим болду.
Класста 29 окуучу. 15 кыз, 14 бала. Кыздар ошол жерде жатышып, ошол жерден тамак ичишет. Аларга кийим да берет. Балдар болсо шаардыктар жана коңшу селолордон. Алымбек тааныгандан эки кыз бар. Алар Райгүл менен Күлүйпа Алымбектин таякесинин айлынан болушат. Бара-бара ал үчөө жакшы жолдош болуп кетишти. Алар ички сырларын бири биринен жашырышчуу эмес. Кийинчерээк ал топко Сыятай кошулуп төртөө болушту. Биз аларды «үч мушкетёр» деп коюучубуз. Алар болсо: «Бизди ажырата албай калдыңар, тирүү болсок бир дөбөдө, бирлсөк бир чуңкурда, окусак бир шаарда, ишек бир райондо, керек болсо квартирабызды да бир тамдан алабыз» -деп коюшар эле. Алардын жолдошчулуктары алиге чейин үзүлө элек. Катташып турушат. Балдары аяш ата, аяш апа дешет.
Мектептеги окуу-тарбия иштери өз алдынча журуп жатты. Класстык чогулуш, жалпы мектептин чогулушу, комсомолдук чогулуш, өздүк көркөм чыгармачылык кружогунун концерттери. Октябрь майрамына даярдануу, аны өткөрүү, жаңы жылды тосуу жана башка кызыктуу кечелер. Түркүн окуяларга, жаңылыктарга толгон күндөр биринин артынан бири чубап олтуруп, үчүнчү чейрек да аяктады.
Март айындагы каникулда Алымбек таякесиникине барып калды. Анда ай жарыкта келин-кыздар, жигиттер, балдар жаш жеткинчек чогулушуп ак чөлмөк, кур таштамай, алты бакан тепмей ойношуучу. Ал куну да чогулушуп, ошол оюндарды ойношту. Темир комуз ыргагы созолонуп, чертмекке кошулуп ырдашты. Анан кыргыздын эскизы оюндарынын бири «кыз өпмөй» —ушул унутулуп бара жатат. Ансыз дел кыздар балдар менен жашырынып өбүшүп жүрүшпөйбү, жаштардын көзүнчө өбүшкөнүн көрөлү депбир келин сунуш кылды элекалгандары коштоп кетишти. Алысыраак чыгып ырдап келет. Келиндер болсо ал калаган кызды алып чыгышат да, кыздын жанында да коштоочусу болот. Эгер жигит кыздардын атын атабаса, анда келиндер ылайыктап туруп эле бир кызды жетелеп келип өптүрүп коюшат.
Эки жигит ырдап келгенден кийин Орозкул:
—Азыр биздин жээн ырдайт, кызыңарды тандап тургула, — деп Алымбекти сүйрөгөн бойдон алыс жетелеп кетти. Мурда мындай оюнду көрбөгөн Алымбек эмне дээрин билбей апкаарып калды. Ан Сайын Орозкул демитип: «Болезни, бол, эры тайны тартат десе, сен таякелеринди тартпай калгансынго, биздин төкөлөр бардыгы сыры, чертмекчи болот» —дей берди. Бир аз ойлоно калып Алымбек:
Минген атым боз болсо,
Мойну кулач көз болсо.
Алыска сапар жол жүрсөм,
Жан жолдошум кыз болсо.
Жерге тал менен Арашан,
Жеримде жоксун карасам.
Эркимде болсо мен сени,
Жетимиш кызга бааласам.
Чыкылдап соккон мүнөттү,
Арадан нечен күн өттү.
Эмине үчүн козгойсуң,
Жайында жаткан жүрөктү. — деп ырдап басып келсе, экипировка келин Райгүлдү дегдеңдетип жетелеп алышыптыр. Ансыз да ачык мүнөз, шайыр Райгүл: ”Коё Бергиле, Алыкемди өзүм эле өөп коёмун — депо колун жулуп алып, Алымбектин ңп алды да, келиндерге кайрылы, миы мохо́г” кучактап калды. Мектепте кээде тамашалашып беттеринен өбүшүп жүргөн Алымбекке бул сапаркы Райгүлдүн өбүшү башкача сезилди. Анын эриндеринин дирилдегени билинип, көкүрөгү көкүрөгүнө уруна түштү. Райгүлдүн эмне болгонун кайдан билсин Алымбектин бүткөн бою чымырап, экипирован бети кулагына чейин кызарып чыкты.
Каникулдан кийин окуу башталганда баягы «мч мушкетёрдун» мурдагыдай бөлүнүп чогуу сүллөшкөнүн көп көрбөй калдык, Алымбек берки үчөөнөн четтеп, өзүнүүүе. Бирде чертмек, бирде мандолин чертет. Ал жердеги бир мугалимди ээрчип жүрүп, аккардеон тартканды да үйрөнүп кетти. Башыбыз ооруганча сабакка даярданабыз, анан волейбол ойнойбуз. Кечкисин аккардеон менен бий үйрөнөбүз. Чогулуп алып ошол жылы жаңы чыккан ”эмгек маршын” ырдайбыз.
Онунчу классты окуп жу́р арндө жаштар ар кандай ой-кыялдарга бай, келечеги кең көрүнөт эмеспи. Алымбек да ыр жазуучу болду. Азыркы биздин көз карашта кандай экенин билбейм анда бизге дурустай эле болучу. Ошондогу биздин барк албаганыбыз. Ар бирибизге аренап, т ,рт куплеттен ыр жазды эле, ошону жалпы түшкөн сүрөттүн артына жазып албаганыбызды биз азыр чогулуп калганда эскерип калабыз. Ошондогу баарыбызга арнаган беш куплет ырынан бир гана куплети эсимде калыптыр.
Камчынын алаканы- Талас жайы,
Кандай кооз, кандай сулуу майдын айы.
Арышты бекем баштап, бек кармайлы,
Май айдай жаркыраган бак-таалайды.
Өзүбүзчө олтурганда жалобы келечек, экзамен жана жогорку окуу жайы жөнүндө сүйлөшөбүз да, айгында калжың, шакаба сөздөргө өтөбүз. Ошондогу Алымбектин шакабага алгебан сөздөру:
— Ой, бул мушкетёрлор Д ”артаньянды эмне чек бөлөк кылгансыңарбы. Эмне эле мурдагысындай силерге кошулбай калган. Колю бошосо эле таягын кармап алып эле сабай берет. Эгер көптөй турган болсо мага айтчы, ушл жерден куоп олтуруп Эчлинин чокусуна чыгарайын, — дүйшөнбек о колунун жеңң түргөндө балдар, кыздар дуу күлүшөт. Ал бир аз турат да анан калемпирлүү сөздөрүн агытат. Алымбек жылмая күлүп тим болот. Алтайская биржа куну Алымбектин жанына келип, мурдун анын и ийине жакындатып, анан шыр тартып алдыда, — буга жаназанын жыты келип калыптыр — дегенде күлбөгөн киши жок. Иши кылып колдору бошосо эле болду бири бирди айтып, бири сүрөп, бири жирейт. Бирөөнү ызалантышат. Бирин күлдүрүшөт. Көбүнчө эле эрмектери — Алымбек.
—Айтсаң, кайсы окууга барасың? Ким болуп чыгасың? Комузду кантип үйрөндүң, эмне үчүн ыр жазасың? Кимди сүйөсүң? Качан алып кетесиң? Өзгөчө Дүйшөнбек оюна келгенде калчайт. Анткени ал экөө өтө ынак жолдош. Ошондуктан сөз көтөрөт деп шакаба кылат. Бирюзовые леопарды таман алдынан тапканские звёзды-бизнеки-шубы из кинофильмов — «Живая музыка», болеющий за то же самое, что и пылинские болельцы, — дядя из Бергенде.
Ошондо да Дүйшөнбек:
—Кинорежиссеруң го макул, ал эми пянкечиң эмне? Сен окуу жайын бүтүрүп келгенде эле Таластын суусу бүт эле арак болуп кетеби? Бизди жардамга чакрысыңбы? Же үйүңө түтүк менен кийирип аласыңбы, тот же шар аккан жеринин жээгине там салып, жытына мас болуп жүрө бересиңби? Балдар кайрадан күлдү. Алымбек болсо ага жооп бербей, — койчу Дүйшөнбек андан көрө даярданалы, — деп китепке үңүлдү.
Жаз. Алчалар гүлдөп бүтүп, алмалар жаңы гүл ачкан. Көк чөп кун санап дүркүрөп өсүүдө. Түнкү абанын жыты өзүнчө эле бир керемет. Айлана мемиреп тынч. Мектептин жанында алмалуу бак.
—Эмне үчүн өзгөрүлүп кеткениңди билбей жүрөт дейсиңби, Алыке?
—Рая, билип туруп эмне үчүн ушул суроону бересиң? А сен менден бетер өзгөрүлүп өтө уялчаак болуп кеттиң го.
—Баягыда сен ырдаганда, балким, биз жакшы жолдош бойдон кала берет белек?
—Билбейм, ошондон бери сен мага такыр башкача көрүнөсүң. Көрбөй калсам эле сени издей беремин. Көңүлүм алагды. Алдыда каттуу сыноо турат. Канчалык ойлонбоюн десем дела болбойт.
—Кыздардын жүрөгү эмне темирден жаралыптырбы? Мен деле жатып алып ойлоно берем. Деги, тильенибиз бир болсо, бизди ким бөлмөк?
—Аның чын. Замана биздики болуп турбайбы. Демек, биздин жолубуз кең жана шыдыр. Кол кармашып эле баса бер.
—Окууга, Фрунзеге бир барабыз ээ, Алыке?
—Экзаменден жакшы өтсөк сөзсүз барабыз. Сен мединститутка, мен киномотография институтуна экзамен тапшырабыз.
—Алыке, чын эле киномотография институтуна барганы жүрөсүңбү?
—Заманыбыз учсун деп канат берип жатса, биз эмнеге карап турмакчыбыз?
—Сен мени сагынсыңбы? А мен сени сагынамын го. Бир жылдан кийин жолуксак кандайча учурашаар экенбиз?
—Сен айылга келесиң, мен да келем. Анан мен таякемдикине барамын. Бири-бирибиздин жүзүбүздү жакшы көрүшпөй турган караңгы тун болот. Ошондо кол кармашып көрүшөбүз.
— А мен сенин отун тиктеймин, караңгыда да жанып тургандай сезилет.
—А мен сенин узун тармал саамайыңдан сылаймын.
—Биринчи ким сүйлөйт?
—Мен улуумунда, мен — Рая! -Дегенде сен — эмне, Алыке?, — дейсиң. Анан сөз улана берет.
Ушундай айлуу жана айсыз түндөрдүн биржа топорун алар алдыдагы экзамен, келечек жөнүндө сүйлөшүп өткөрүшүп жүрдү. Анчалык терең кирип барышкан жок. Сүйүү деген экөөнүн тең оозунан чыкпады. Нынешний день Алымбек Кэдэ Бир Колун Райгүлдүн ийнине коюп, чекесине чекесин тийгизип терең улутунат. Кыз да улутунат. Анан кош айтышат.
Май акыркы кундору. Акыркы коңгуроо. Гүл дестелер. Акыркы айтылган акыл-насаат сөздөр, каалоолор 8-классты бүтүрүп жаткандардын атынан деп Жакил чңл гул дестени Алымбекке сунду да кайра классз классынын катарына барып кошулду.
—Тиги, сары кыз бой сала берип эле маңкайып келе жатат, Алымбекке гүл берди, Рая. Абайлабасаң талаада калар бекенсиң, — деп баягы Дүйшөнбек кучунаш сөзун чогулуш тарагандан кийин согуп калды.
—Мен Алыкемдин жүрөгүнө муз салып кулпулап койгом. Өзүм ачам, өзүм ачам, өзүм ээритем. Андан көрө тиги майданга сак бол. Эртең бирөө ала качып кетпесин, — деп Райгүл Дүйшөнбектин шагын сындыра айтты.
—Тигини. Тигини, — эшиктен кире албай жатып, — төр меники, -деп Дүйшөнбек артынан айтты эле Райгүл укпай калды.
Алар-алтоо, алыстан келип окуучу. Экзаменге жакшы даярдансын директор банка классты бошоттуруп жатакана кылып берген. Акыркы коңгуроодон тартып, алты бала ошол класстын чичнде жатышат. Кыздардын ашканасынан үч маал тамак ичишет. Анан топ-топко б аллүнүп алышып, көчөнүн аркі бетінджи алмалуу бактерии арасын көк чөптүн үстүнө олтуруп алышып ар бир билетин суроолоруна жооп беришет. Бири-бирине түшүндүрүшөт. Алымбек болсо баягы өзүнүн тобу менен таң эртең менен чогулуп барышып агайлардан консультация алышат. Анан түнкү саат 11 ге чейинкласс боюнча татаал суроолорду талкуулайбыз. Ошентип, экипировка экзаменен бут бардыгыбыз ийгиликтүү өттүк.
Бир жекшемби күнү Ленинпольский районундагы Чалдыбар орто мектебинин 10-классынын балдары менен волейбол боюнча жолдоштук беттешүү болуп калды. Ал жактан 9-класста бирге окушкан Өмүрзак, Жамалбек, Туңгучбай, дагы бир топ балдар келишти. Оюн узакка созулду. Бүткөндөн кийин мектепке мурда бирже окуган кыздар, карындаштары Чалдыбар орто мектебинен келген балдарга ызаат кылышып колдоруна суу куюшуп, сүлгү берип жатышты. Биз алардын балдары менен жакшылап тааныштык. Экзамендин кандай өтүп жатканын жана кимиси кайсы окууну көзөмөлдөп жүргөнүн сураштырдык. Центральный ВУЗдарга кимиси барарын, кимиси алтын, кимиси күмүш медалга кандидат экенин билдик. Иши кылып экзамен ийгиликтүү тапшырсак мындан ары жолбуз бир болоруна ишендик.
9-ая классная биржа окуган Туңгучбай дегенская биржа аз көйрөңүрөөк жана бизден бир жаш улуу эле. Үздөрү турмуштуу келип, дайыма жакшы кийинүүчү, үзү да ак саргыл, сулуу эле. Жибек көйнөк, бостон костюм шым, галстук тагынып, дайыма саатчан жүрчү. Ал к везде эл согуштан кийин жаңы оңолуп, буудай-нанга курсактары жаңы тоюнган учур. Эң мыктылары чийбаркуттан кийим кийүүчү.
Биз Ленинполдук балдары узатып коюп, таластык балдар менен кечке жүрдүк. Байкемдикине барамын деп Туңгучбай бешимде эле кетип калган.
Ал күнү кечинде Алымбек бактагы өздөрү менчиктеген алманын түбүнөн Райгүлдү көпкө күттү. Ал кечигип келди.
—Кыздар чогулуп бүгүнкү оюн жөнүндө, Чалдыбар мектебинин балдары жөнүндө сөз кылышып олтуруп эле кечигип калдым. Жазоокерленгени менен жайдары көздөрү мөлтүрөп кош карагатттай жайнайт. Эки жаагындагытн саамайына түшкөн көлөкө жаактарына тармалданып түшүп, анын кара-тору жүзүнө көрк кошуп турат. Алымбек аны кээде эркелете тамашалап Рая-карачайка дечү эле. Бүгүн дал ошонун өзү. Кандайдыр ал бир жоготкон баалуу буюмун таап алгоритандай. Же көттөн күтүп жүргөн тилегиишке ашкандай өтө шат. Ким билсин булардын ушул балалык туптунук сезимдеринин ылайланып, тепселерин. Азырынча жалаң эле ай жана экөө күбө. Азыр ал экшн дүнүйө учу кыырсыз кең, жол шыдыр, турмуш ушунчалык жеңил жана ушунчалык таттуудай сезилип турду. Ал башын Алымбектин көкүрөгүнө таяп, Алымбек болсо Райгүлдүн чачынан, саамайынан сылоодо. Жн жок, сөз жок. Желдин жай соккон илебине билинер-билинбес шуудураган жалбырактар, ыргалган чөптөрдүн баштары. Акырындап жёлып кайра ордына келип жаткан бутактардын көлөкөлөрү экөөнүн сыр
—Биздин балдар үйлөрүнө кеткенде узатып коюуга жараган жоксуңар го. Күлүйпа экөөңөрдү күйпөлөктөп эле жумушуңар бүтпөйт. Сарымерген, Өмүрзак, Камалбектер таарынышып кетишти. Канча кылган менен 7 жыл бирге окубадыңар беле. Туңгучбайды көргөн жоксуң. Алымбек Райгүлдү тике карады. Чекесине чекесин тийгизип, кыздын жытына мас болгондой чайналып турду. Райгүл сөз катпай жөн гана терең карап улутунду.
—Алыке, мен кетейин, кокус тарбиячы көрүп калса уят. Ал мурда кетүүгө ашыгып, тарбиячыны оозуна албаганын Алымбек байкаган да жок. Кайдан байкасын, ал азыр сүйүүгө денеси толуп, ал түгүл ашып-ташып турбайбы. Ал азыр Райгүлдүн буйлалаган төөсү, колуна кондуруп булгалаган кушу.
—Мейлиң, Рая. Тынч жат, жакшы укта, жакшы туш көр. Мен эртең консультацияга келе албаймын. Азыр үйгө кетемин. Эртең огороддогу чөптү чаап, дагы майда-барат тиричилигин бүтүрүп бербесем апам байкуш каягына жетишет. Күндүзү кечке колхоздо. Кечинде тий тиричилиги менен алек, капа болбо. Аркы кечте бардыгын эселеп алабыз.
Эртеси Алымбек айтканында келбей, кийинки күнү экзаменге жетише келди. Күндөр өтүп, акыркы экзаменге экм күн калды. Бүгүн белги жана убада боюнча ал Райгүлдү баягы алманын түбүнөн күтүүсү керек. Бирок ал түнү Райгүл келген жок. Алымбек ордуна барып жатты. Уйкусу келбеди. Райгүлдүн ботонун көзүндөй жайнаган экипирован көзү, тармал саамайлары көзгө элестеп туруп алды. «Ага эмне болду? Же тарбиячы билип калып жибербей койдубу, же үйгө кеттиби? Кетсе айтып кетет элего. Балким байкеси баратүп баратып ала кеткендир … »Ал класстын бирине кирди. Колунда дептер жана калем. Ыр жазуга олтурду, бирок башына эч ылайыктуу нерсе келбеди. Көпкө убараланды. Акыры чертмекти алып «кыз кербезди» кыңгыратып чертежи баштады. Анан «Түшүмдө», «Жытаган гүлумду», Жана Башка, Обондорун, Чертип Олтурдуда, Койкасына Барып, Жатып Тез Эле Уйкуга Кетти. Ал алдыда адамды басынтуу,
Эртеси Райгүл эртең мененки тамакка келген жок. Күлүйпадан сурады эле ал, — кечинде Туңгучбай менен жүргөн болуучу. Арыйгө барып келейин деп эжеден суранып жатканына кулагым чалып калган. Анча деле маани берген жокмун. Үйүнө кетип калганго. Мага деле айткан жок. Байкуштар экипировка саат көрүшпөсөңөр эле издешип каласыңар да. Тараганда кантесиң, ала кетесиңби? —Деп кайра шылдыңдап күлүп койду. –Баса ошонуң жакындан бери бизден бир сыр жашыргансын эле жүрөт. Бир шойкондун үстүнөн чыкпасын абайласаңчы.
— Емне кылса да өз эрки да, мен эмне тушап коймок белем.
—Консультация башталганча келип калар.
Райгүл шайырланып, күлкүсү жаңырып 12де келди. Колунда саат. Кыздар тегеректеп калды. Саатын көрүп жаткандай сезилди. Алардын эмне жөнүндө сүйлөшүп жатканы угулган жок. Бир аздан кийин Сыятай менен Күлүйпа ага бирдемелерди айтып жатышты. Алар токтогондо Райгүл бутунун башен менен жер чийгилеп, башын жерге салып турду. Сыятай шарт бурулуп кайра кыздарга кошулду. Райгүл Күлүйпа экөө жатаканага кетишти. Алымбек — Зина, — деп Сыятайды чакырып алды:
—Эмне эле дүргүп жатасыңар?
—Рая Туңгучбайдын саатын тагынып келиптир. Кечээ айылга экөө бир барышыптыр. Бүгүн да бир келишиптир. Сен эмне, шегиң барбы?
—Жок анчейин, силердин дүргүп калганыңардан сурадым.
—Сурасыңыз ошол, жаш жигит.Минтип шалпыйып жүрө берсең бизден да бир күнү кол жууйсуң, сага акылдашпай эле кетип калабыз, жолдош Д ”артаньян. Эми жакында биздин да мушкетёр атыбыз өчөт. Мен Райгүлдү мындай деп эч ойлочу эмес подключ. Көрсө өнөрлүүгө көз артып, сулууларга суктанган неме турбайбы. Ачыгын айткан жок. Жалдырап жооп бербегенине караганда сен андан тирүүлөй айрылган окшойсуң.
Сыятайдын ачыктыгы, Алымбекти тирүүлөй мууздады да басып кетти. Эмеле жүүнү тирүү турган Алымбек топуракка чабылган балбандай боз ала болуп балдарга барып аралашты.
—Сенин мушкетёрлорун бүгүн табында го, — Эсенбек Өмүралиев сөз башатды.
—Абысындарың эмне дейт, чилдей тарап кетишти, — Касымкул санын чаап күлүп калды.
Оюнда: «Булар эмне эле мага асылып калышкан, бир нерсени билишеби, же баягы өнөкөттөрү кармап калганбы?» Алымбектин жүрөгү уйгу-туйгу. Алл балдар мено кошка класска киргенде Райгүл партада олтурган болчу. Жанына барып олтуруп саламдашты. Партанын алдынан колун кармады. Колу нымдуу тердеп кеткен. Эки бети албырып, жүзүн ала качып партаны тиктейт. Дүкүлдөп соккон жүрөгү Алымбектин чыканагына тийип турган капталынан билинип турду. Эртең акыркы экзамен, тарыхтан, консультация ңтүп бүткөндө алар экөө класстан эң артында чыгышты. Кечинде жолугабыз деп макулдашты.
Алымбек алманын түбүндө. Ай көтөрүлүп, Райгүлдүн келэр убактысынан өтүп кетти. Булбулдар тынбай сайрайт. Токой тараптан күкүк таңшыйт. Акыры келбесин түшүнгөндөн кийин, барып ордуна жатты. Мурунку түнү уктабай чыккан неме тез эле уйкуга кетти. Эртең менен балдар тамакка кеткенде ал китеп дептерлерин көтөрүп алып айлын көздөй жол тартты.
Тарых сабагынан экзамен башталды, бүттү. Алымбекти ошондо издей башташты. Жакилдер үйлөрүнө тарап бара жаткан экен, директор эртең сөзсүз келүүсүн суранып кат жазып берип жиберди. Ал эртеси түшкө чейин да келген жок. Түштөн кийин милициянын машинасы менен эки бала барып алып келишти. Директордун кабинетине кирип кетишти. Анда эмне сүйлөшкөнүн билбедик. Алымбек да айткан жок, биз сурабадык. “Быйыл онунчу классты бүтпөй калды, окууга да барбайт, -дешип Күлүйпа менен Сыятай чый-пыйы чыгып жүрөт. Чиркин, кыздардын жолдошчулукту ушунчалык жогору тутушуп, ага жан дили менен берилгенин биз ошондо көрдүк. Биздин дела Алымбекке ичибиз ачышып жаты, бирок тигил экөөндөй эч ким болбоду. Бак-бар мен-жолдош, доскональный дешевый, биржа бель-мен мен кыздардын нукура жолдошчулугу — сокур намыс менен элдин ушагын көзгө илбейт экен. Канчалык айткан менен чындык, акыйкат жеңет тура. Алардын жолдошчулугу өтө терең экенин, айтылып жүргөн сөздөр бекер болгонун бүгүн билдик.
—Мугалим, — директор үзү, ассистент жана завуч болушуп, Алымбекти класска алып киришти. Биз терезеден карап турабыз. Билет на бирин алды да тултуюп жооп бербей тура берди. Бир маалда билетти таштады да эшикти көздөй басты. Мектептин директив өз сабагы болгондуктанбы, а также биржи акушерского экзамена бербей койгонунаы ордунан ыргып туpр, ымө с жа жа жа жа жа жа,,,,,,,,,,,,,, да да даалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаалаала ж ж ж ж ж ж жиб ж жди ж ж Алымбекти түртүп эшикке чыгарып, үзү кабинетине кирип кетти. Секретарь филиала Кыз Күлүйпа менен Сыятайды директор чакырып жатат деди. Алардын киргенинен чыкканы бат болуп, көчөгө чыгышып Алымбектин артынан чуркап кетишти. Биз жабыла көчөгө чыктык. Алар стадионго бурулган жерден кууп жетишип, кайрылып кетишти, көрүнбөй калышты. Эки сааттан кийин кыздар келишип,
Эң чоң класс. Мында чогулуш өтүлүүчү. Биз экзамен бергенбиз. Анда бз окуучубуз. Ичи дайымажасалгаланып туруучу. Бүгүн мында кече өткөрүлмөк. Столдор Ш тамгасында коюлган. Стулдар скамейкалар. Чыга бериш жерде чакан стол жана үч орундук. Бүтүрүп чыгуучулар жана чакырылган коноктор, ар бир класстардан өкүлдөр, алар болсо андай-мындай биринчиликке жардам берүүгө чыкырылган. Азырынча мектептин эшигинин алдында топтошуп, сүйлөшүп турушат. Алымбектин тобунда баягы эки кыз, Дүйшөнбек, Камчыбек. Алар барды, келди сөздөрдү суйлөшүүдө. Кечээки окуя жөнүндө бири да ооз ачпайт. Киргиле деген команда берилди. Мурдагы белгиленген жерлерден орун алдык. Столдун үстүндө гүл дестелер, лимонад, пиво жана винолор. Биринчи бүтүрүп чыгуучулардын кечесин мүмкүн болушунча салтанаттуу өткөрүү үчүн бардык колдон келген нерселер бүт иштелген окшойт. Духовой оркестр чакырылып, 9-класстын балдар-кыздарынан дежурныйлар дайындалган эшиктен облонон, горкомпарт менен горком комсомолдун өкүлдөрү, директор, завуч жана мугалимдер киргенде биз жадогорды юг. Алар орун альгандан кийин олтурдук. Эстен чыккыс насаат сөздөр, каалоолор, биздин келечегибиз жөнүндө укмуштуудай сөздөр айтылып жатты. Кыргыз ССРинин гимни ойнолду. Андан кийин аттестат тапшыруу башталды. ОРкестр ойноп турду. Класстагы балдардын бардыгына аттестат тапшырылып бүткөндөн кийин директор обл ОНОнун өкүлү менен шыбырашып калды. Бөлмөнүн ичи жымжырт. Бардыгы бир нерсени күткөндөй. Акыры директор бир аттестатты алып Алымбектин фамилиясын окуду. Ага кыргыз тилинин сочинениесинен төрт, тарыхтан үч, калган сабактарынан 5 деген аттестат берилди. Бирок тапшырган жок. Медалдын. Ошентип медальдын кандидаты орто деген жетилүү аттестаты окулду. Биз буга да дүркүрөтө кол чаптык. Башкасын билбейм мен өзүмдү экипировка аттестат алгебандай сездим.
Музыка жаңырып, бокалдар шыңгырап, тосттор айтылып жатты. Бий, ыр башталды. Биз ошол убакта ырдалып жүрүүчү жалгыз хорлордун бир тобун ырдадык. Тамада экипировка жардамчысы менен эшиктин алдында. Ансыз эшикке кирмей да, чыкмай да жок. Бүгүнкү күнүндүн эрки бүт ошого тийген. Соттосо да, эркиндик берсе да ошол өзү билет. У нас пиво, вино ичишип, улам бийлешип, жакече номерлер аткарышып бардыгы шаңдуу. Бир убакта алдыңкы окуучу катары Райгүлгө сөз берилип, каз каалоосун айтып бир стакан вина Сунуш тамада тарабынан кабыл алынды. Балким, мурда сүйлөшүп коюшканбы аны билбедик. Ал аптыгып, с жрдөп жатып бир топ сөздөрдү айтты да винону экипированный стакан бөлүп: ”Жарымын Алыкем менен ичемин. Менин мындан эң жакшы көргөн адамым ушул, жакшы жолдош болуп жүрөлү ”- депо Алымбекке басып барып стакан сунганда и столовой толуры тюман рюмкадагы винону Райгүлдүн бетине чачып жиберди. Колундагы экипируют стакан винону полго таштап жиберип, Райгүл боздогон бойдон эшикке чыга качты. Артынан эки кыз кошо кетишти. Ошондогу Райгүлдүн боздогон линү али күнгө чейин кулагымда. Алымбектин болсо директордун кабинетине киргизип кулптап коюшту. Жолдош деген кыын да, кортолоңдоп Касымкул, дүйшөнбек стаканөө стакан тол стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан стакан шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп шамп фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор фор Дүйшөнбек ичкин деп муштумун түйүп кетип калды. Андан кийин аны бирөөлөр жакалап, бирөөлөр жетелеп жүргөн элес-булас эсинде. Көрсө кече тарагандан кийин сүйлөшөйүн депо директор атайын кабинетине каматыптыр. Келип ачса диванда жатат. Столдо эки бош стакан. Аябай кускан. Ак штанель көйнөгүнүн эмне экени билинбейт.
—Алып барып жаткыргыла, — деп директор дежурный мугалимге дайындайт. Ал балдарга дайындайт. Балдар болс көйнөгүн чечип Күлүйпага берет на себя обязательство виноделия виноделие и виноделие мас кылышат.
Скорее всего, это директор кабинета киргендов, который сейчас находится в ближайшем будущем. Ошондой кишилердин жаш өспүрүмдөргө билличтик мене малмиле кылганы, адамдын ички дүйнөсүн, сырын айттырбай билгени көп эле жаштарды адашкан жолдон түз жолго салбадыбы. Көрсө алар турмуштун запкысын жеп чоңойгон адамдар экен. Акыры бир киши болуп чыгаар деп ойлоп, алар колунан келген жакшылыкты аяшпайт тура.
—Иш кандай «Чымыр тору»?
—Менде эмненин иши.
—Эмесе, мындай жетимчем. Бүрсүгүнү сен мында кел. Эгерде мы боремся с тобой. Ушунчулык жөндөмдүүлүктү, талантливые ар кимге эле берега бербейт. Андыктан өзүңдү өзүң ашыра баалабай, жерге да чаппай көздөгөн максатыңа жетүүгө тырыш. Фрунзеге барасың, бир жолу даярдан келгин. Биздин мектепке беш кишиге борбордук ВУЗдарга разнарядка келген. Бирине сени жиберели деп чечтик. Биздин мектептин намысын коргоп, атагын чыгара турган сенсиң. Бүрсүгүнү Чалдыбар орто мектебинин машинасы фрунзеге жөнөйт. Алардан 7 киши барат. Мен директору менен сүйлөшүп койдум. Сени менен кошо Сыятай да барат. Анда №5 кыргызского орто мектебинде бир ай даярдайт. Жатакана, тамагы бекер-өкмөттөн. 15 куну экзамен бересиңер каалаган институтуңа. Эгерде борбордук ВУЗдарга конкурстан өтпөй калсаңар биздин республикананын кайсы жогорку окуу жайына кирем десең конкурссуз ала берет. Менин сага берген жардамым ушул болсун. Аттестатыңды бүрсүгүнү аласың. Эгер азыр берсем дагы бир шойконду баштайсың, — деп дагы бир топ насаат сөздөр менен кабинеттен чыгарды. Алымбек үстүнөн басып турган жүктү бирөо алып таштагандай көңүлү ачык, шайдоот чыкты. Турганская биржа Турганская бир топ
Эшикте балдар, кіздар бири-биринен с ,рөт, адрес жанан жалпы түшкөн сүрөттөрдү алып жатышкан. Бири-бирине белектер беришип, агайлар менен коштошуп жатышты. Алымбекке Найчач бир бет арчуу, бир галстук белек берди. Ал рахмат айтып, агайлар, балдар, кыздар менен коштошуп, өз айлына кетүүчү окуучуларга кошулуп артына кылчайбастан жөнөп кетти. Ич күндүн ичинде айтып бүткүс окуялар болду деп биз алардын караанын үзүлгөнчө карап турдук.
Эртеси х / б костюмун, шымын жуудуруп, үтүктөп, экипировка бийнөктүн бирин кийип, бирин бүктөп, эскизы фуфайкасын тазалады.
—Балам ай, бир жылча иштеп алып анан барсаң болот эле. Кийим, оокат деген болот. Менин алым болсо бул. Аркаңда аркырап турган агаң жок. Жалгыз башым каңгырап, жалгыз тамда каламбы. Бар болгону ушул 100 сом. Абайлап жүр. Кийимиң да жок, күнүң эмне болор экен. Жардам берега туугандарыңдын кебетеси тиги, жездең болсо армияда. Болд койдуң, бар эмисс ак ак жолңң ачылсын, — деп апасы өөп, жыттап баласын жолго салды. Кичине түйүнчөк менен фуфайкасын колтуктап, убадалашкан күнү Алымбек мектепке келди.
Директор Кабинета Министров США — бактерии Тайки Болор Бекен, Мексика, Турция, Курсы, Миссисипи, Вьетнам, Сингапур, Даун Бар, Бар — деп. –Өтө кыйналсаң кат жазып тур. Мен да жетим болуп окугам, билемин. Колдон келген жардамымды аябаймын, — деди.
Ал Сыятай экөө машинага отурушту. Чаңдаган шоссе жол менен батышты көздөй жол тартышты. Кошка айтышып, кол булгап директор жана завуч калып калышты. Чалдыбар орто мектебинин жатаканасына бир саатта жетип келишти. Сынай директор Дун өйүным кетти, Алымбек 9-класста бирже окуган Өмүрзак, Камалбек, Чалдыбар орто мектебинен мурда тааныштардан Чойбек, Алмабек, Бөрүбай жана башкалар менен аралашты. Кечи тамакты ичкенден кийин алар эшиктин алдындагы бактерии арасында олтурушту. Ар кандай сөздөр сүйлөндү. Көбүнчө эле келечек жөнүндө, кесип жөнүндө. Алдыда Чеченский, Чеченский Катырмай, Неченский Ачык, Неченский Курган Турганын Алар Кайыл Эле. Анан ырдашты. Чойбек «Алымкан», «Жыттаганда гүлүңдү» жана башка ырларды ырдап берди. Азыр ошол кездегиндей оозолонтуп ырдаган балдарды бир мектептен эмес райондон издеп таппайсың. Алымбекти да ырдатышты. Ал «Подмосковные вечера», «По диким степъям Забайкалья» деген орусча ырды ырдады. Ал түнү кайдыг уйку, кужурашып сүйлөшүп, бир тур калып күрөшүп, таңга маал гана чырм этишти.
Эртеси шашкеде жолго чыгышты. Машинада жүк, 9 бала, эки кыз. Сыгылып араң бара жатышат. «Жол азабы, көр азабы деген башталды. Шоссе жол, калдыраган «ЗИС-5» машинасы, күн чыйылдап ысык, чаң. Жолдун өңгүл-дөңгүлүнөн ар бир се сергенде, кишстүндөгу кишилер аралашыпкала ташташат. Анысына да кайыл, эпет эле Фрунзеге жетишсе или мёд сересинин бир тепкчине көтөрүлө түшүчүдөй сезилет. Жамбул шаарында 2-3 саат туруп калды. Поезд к нам в башню таил калышып тиктеп, темир жолдон ,түп, вагондорду, паравоздорду карап жатышты. Жамбулдан чыгып, Казакстандын учу кыйрына көз жетпеген мейкин талаасы менен темир жолду бойлоп жүрүп олтурушту. Азыркыдай асфальт жол кайда. Ал түгүл шоссе жол да жок. Жөн эле шофёрлор салган ххххххххххххххххххх тете жол. Бирде темир жонг жакындаса, бирде алыстап, бирде темир жолдун оң жагы менен, бирде сол жагы менен жүрүп келатышат. Анда санда гана жепирейген кепе тамдары бар котур кыштак, анда да 10-15 тенге ашпаган тамдар. Көпчүлүгү чечендердин тамдары. Күн өтө ысык, чаң, ысык шамал. Суулу жерге улам токтойт. Тебе не нравится, а ты будешь талакшып, уйкуга мас болушуп үргүлөп, каалгышат. Баланын иши балада ошондо да бири-бирин мазакташып, шакабага алышып каткырыша күлүшүүдө. Анын кезеги азыр Алымбекке келди. Ал Сыятай, бурю, сыгылышып олтурушат. Бири-бирине жөлөнүп үргүлөөдө. «Кудай эми өзүң сактай көр эмнеден башнэкр экен» деп Алымбек да кулагын сөз жакка буруп, уйкусу ачыла түшкөнсүйт. уйкуга мас болушуп үргүлөп, каалгышат. Баланын иши балада ошондо да бири-бирин мазакташып, шакабага алышып каткырыша күлүшүүдө. Анын кезеги азыр Алымбекке келди. Ал Сыятай, бурю, сыгылышып олтурушат. Бири-бирине жөлөнүп үргүлөөдө. «Кудай эми өзүң сактай көр эмнеден башнэкр экен» деп Алымбек да кулагын сөз жакка буруп, уйкусу ачыла түшкөнсүйт. уйкуга мас болушуп үргүлөп, каалгышат. Баланын иши балада ошондо да бири-бирин мазакташып, шакабага алышып каткырыша күлүшүүдө. Анын кезеги азыр Алымбекке келди. Ал Сыятай, бурю, сыгылышып олтурушат. Бири-бирине жөлөнүп үргүлөөдө. «Кудай эми өзүң сактай көр эмнеден башнэкр экен» деп Алымбек да кулагын сөз жакка буруп, уйкусу ачыла түшкөнсүйт.
—Алымбектин үч байбичеси бар деп уктук эле. Брин Туңгучбайга тарттырып жибергенини же сатып жибергенини билбейбиз. Жолго жүргөнгө жароокер жана куйөрманын алып чыккан экен. Күлүйпа байкуш деги жердигинен үй тиричилигине ылайыктуу. Ырас эле таштапсыңар. Эми шаарга барганда кандайча жан сактайсыңар. Бир үйдө турасыңарбы? «Кудай урду, тамашаны дал талылуу жерден баштады» —деп ойлоду Алымбек тиги Бейшенбекке карап.
—Коркпой эле койгула баарыбыз биригип бир кепе сатып бербей жаныбыз жокпу. Калганын өздөрү ойлонушуп жан сактап кетмей жандары жокпу, — коштоду Чойбек.
—Акчалары түгөнүп бара жатса Райгүл дела Туңгучбай экөө кайрылышып турар. Канч келганы менен «эскизы досок кетпейт, жажды досады жетпейт» деген макал бар эмеспи. Анын үстүнө экөөнүн тең ата-энеси оокаттуу турушат да.
—Эрегүл карыялык сөзүн айтты. Андан көрө жаңы турмуш болуп жаткандарга кошор, коеруңду айтпайсыңбы. Тткөндөтөш тийиштирип, айрылгыс дос боломун деп жүрбөйт белең. Дос- табылгыс нерсе. Болбосо болочок балдарыңарга сөйкө салды кылып щылтоолоп ушул баштан куда сөөк болуп албайсыңбы, — Бөрүбай кайып өттү. Машинанын үстүндө каткырык.
—Кызыктай балдар экен, кыздардан уялбайбы, — Сыятай Алымбекке карайт, — бирдеме дебейсиңби?
–Мен биржевского десерта эле алардын чырагына май тама түшкү турат, тим эле кой өздөру жадаганда коюшат. Ал Сыятайдын ийинине башып коюп үргүлөөдө.
—Ой балдар, бул өзү Бухаранын амириндей болуп эле жалжалына башын жөлөп калган.
—Койсоңорчу арабызда жалгыз, «Тахир менен Зухра» бара жатышса.
— «Тахир, Зухрага» окшошпойт, Фархат болуп тоотешкени бара жатат, анан Райгүл кайра теремин да, — Туңгучбай күйгүзө айтты.
—А сен жылкычы коюбузду бербейсиңби, жездекан, — Жамалбек сөздү Туңгучбайды көздөй шилтеди.
—Фрунзеге барганда бир кружкадан пиво алып беремин, ошол жетишет да.
—Каапыр, атаң соодагер да. Сен выпущен соодалашып жатасың, Фрунзеге жеткенде карааныңды көрсөтпөссуң, — Жамалбек колун шилтеп машинанин бортун кармады.
Арена Кайсы Станга Токтошуп, Берклер Пиво ичишип Жүүү,, өзгөчө шофёр менен жанындагы завинтернат экөө, кечке луговойдон ,түп, бир ээн талаага токтошту. Шофёр чарчадым уктаймын деп машинанын алдына кирип жатып алды. Балдар өстүнө бут сунуп жата алышпай жарымы жерге түштү. Таң атканча чиркейге куп гана таланды белем. Таңга жуук жөнөшүп түш боло элек Фрунзеге жетишти.
Фрунзе. Көптөн бери эңсеген, биздин сүйүктүү борборубуз. Биз сүйгөн жазуучуларды, сүрөтчүлөрдү, артисттерди, окумуштууларды тарбиялап чыгарган Фрунзе. Жашыл бакка чүмкөнүп, көчөлөрү жалтырайт. Арыктарынан суулары шылдыр агып, гозондордо скверлерде түркүн гүлдөр гүлдөп көз жоосун алат.
№ 5 кыргыз орто мектеби. Мындан Кыргызстандын белгилүү ишмерлери тарбияланып чыккан дагы чыкмакчы. Барган балдар, кайздар бийр ай болсо да биз да №5 мектептен окуганбыз, экзамен тапшырганбыз деп кийин сыймыктануу менен айтышарына шек жок.
Алар келип орун алып жатып калышты. Жолдо уйк көрбөй, чаалыгып келген немелер ал күнү кечке, таң аткыча укташты. Эртеси шаарды кыдырышып, имараттарга, кинотеатрларга, театрларга, өкмөт үйүнө, парк, стадион ж.б. таң калуу менен карап жүрүштү. Күн ысык, адам көп. Ала-сала адашып кете тургансышып жетелешип алышат. Айлана чөйрө өзгөрүлгөндүктөн Алымбектин да көңүлү көтөрүңкү. Бирок Райгүлдү естесе эле жүрөгү зырылдап, кэдэ бир скамейкага тунөрүп отуруп калат.
Түшкө чейин окуу. Түштөн кийин сабакка даярдангандары класстарга кирип олтурушуп ар кайсы темаларды талкуулашат. Билбегендерин жазып алышып эртеси сурашат. Негизинен эле орус тили, математика, химия, физика сабактарынан кайталоо. Көпчүлүк суроолору эле кайсы окууга баруу, кайсы адистик жакшы, экзаменди кимдер алат.
Техника, оборудование, техника, оборудование, техника и оборудование, техника и оборудование, техника и оборудование, техника и оборудование, техника и оборудование. Көпчүлүк жаштар пединститутка же мугалимдер институтуна кирүүгө ашыгуучу. Анын үстүнө ошол жылы Кыргызстан мамлекеттик университети ачылып, көпчүлүк бүтүрүп чыгуучулар ошого кирүүнү эңсешкен. Айыл чарба, мединститутуна сейрек кирүүчү. Аларда дээрлик конкурс жок эле.
Алымбек өзү айтып жүргөндөй киноматография институтуна катталды. Ага бир орун. Андан башкага белгилүү жазуучунун кызы Лилия жазылыптыр — демек бир орунга экипировка киши. Байгеден кимиси чыкса ал барат. 4 сабактан экзамен. Кыскасы Советтер Союзунун ири шаарларында жогорку окуу жайларынын тизмеси бүт бар. Арканда Аркандай Окууну Тандап Катталышып Коюшкан.
Экзамен 1-августта башталды. Алымбек мүмкүн болгон 20 баллдан 18 балл алды. Лилия 14 балл. Жөнөткөндө окууга Лилия кетти. Ага Ташкенттеги театральный институт, Москвадагы консерватория жана Москвадагы суу институту сунуш кылынды. Барган жок. Экитат кыин ал ал башка балдардын ордена бир институт институты экзамен «5» ке тапшырып берип, өлө мас болуп келди. Эртеси өздүк делосун алып, университет факультет математики и математики факультет математики и науки
Фрунзедеги болгон ушл бир жареный айдын ичинде ал Райгүлдү экипировка жолу көрдү. Биринчи жолу мединститутка кирип бара жатып, эшиктин алдынан карпа-курпа беттешип калды. Экинчи жолу Туңгучбай экөө Ала-Тоого киного кирип бара жатканда Сынтай экөө кинодон чыгып келе жатканда. Көпчүлүк убакытты Сыятай экөө өткөрчү. Ал экөөндө эмне сөз бар. Бардыгы мурда айтылган. Жана гана сүйлөшүп басуу, киного баруу, м болмкүн болушунча Сынтайдын билбеген же күмөн санаган темаларын талкулоо.
Тунисская одежда для детей жареная айда Алымбекти экипировка жолу сөзгө сындырды. Айласы канча мушташмак беле, ичинен сызып тим болду. Өзүнө окшош шайкелең балдар менен таанышып, тез эле шаардык болду да койду. Ал да университеттин физматына кирди. Райгүл мединституттун хирургия факультетине, Сыятай университеттин биология факультетине киришти. Ал жылкы бүткөн балдар чилдей тарашты. Шартка ылайык бир топтору айылда калышты. Ал кезде онунчу классты бүткөндөр жогорку окуу жайын бүткөнгө тете эле.
1-сентябрь. Университеттин имаратынын алды.
Эл көп. Көпчүлүгү жаштар. Кыргызстан борбордук Комитет, менен башкмөт башчыларынан келген өкүлдөр, көрүнүктүү жазуучулар, ишмерлер. Алар студенттердин жана университеттин мугалимдерин Кыргызстанда жаңы жогорку окуу жайынын ачылышы менен куттукташып, Лениндик улуттук саясаттын бир көрүнүшүн ушун менен түшүндүрүшүп, университеттин ачылышынын маанись жөнүндө, анда окугана студенттердин келечеги жөнүндө, жакш каалооолорд айтуу менен сүйлөштү. Бул өзүнчө бир эстен калгыз окуя болгонун Алымбек да жүрөгү менен сезип турду.
Алымбек өзү менен 9-10 класстарда окуган 6 бала менен физматтын математика бөлүмүнө кирип, студент болуп окуп калды. Жатаканасы Дзержинск бульварында. Тыйынын үнөмдөп жөө барып, жөө келет. Айрым күндөрү экипировка жолу барууга туура келет. Эки айдын жүзү өттү. Бутундагы батинкасы экөө экипированы жагына кыйшайды. Шымынын арты сүзүлүп эле араң турат. Костюмунун экип чыканагы оюлуп, жакасы кирдеди. Кыскасы, сулууланып көчөгө басуу эмес, университет менен Чернышевкага кирүүдөн ардана баштады. Анын өстүнө бир ай өткөндөн кийин Туңгучбай Райгүл экөө үйлөнүшүп айылга барып келишти. Бизди көрдүңбү дегенсишип алар Ала-Тоодон же Чернышевкадан кездешип калышат. Алымбек өзүнөн-өзү эле корунат. Кечээ эле жаркырап кеп-кенен болуп турган Фрунзенин көчөлөрү ал үчүн бир таман жолдой болуп тарый баштады. Бир-экипировка жолу Пишпекке барып жалданып көмүр түшүрүп да көрдү. Бирок бири-бирине уланды. Стипендиясы 200 сом, эскиче, же тамагына же кийимине жетпеди. Акчадан жардам берер киши жок. Башы маң. Ректоратка кайрылуудан намыстанды.
Студенттерди Ошко пахта терүү жумушуна жиберет деген сөз тарап, арадан экип күн өтпөй бардык студенттерди эшалондорго түшүрүп Ошту көздөй алып жөнөшту. Эски фуфайкасын кийип: бар болгон д бирйнөсүн бирж башенкка салып алып алымбек да балдар менен эшалондун биринде ойлуу кетип бара жатты. Эмне кылуу керек. Апасы айткандай бир жыл иштесе жакшы болмок. Окуу кайда качмак! Эх бободу деген бир сойра кийимин тың бүтөп алып анан эптеп окуп кетет эле. Бекер эле 4 ай өлдү. Поезд Жамбулга келип токтоду. Ал жетекчиге барып бардык акыбалын түшүндүрдү. Ал киши жанындагы жолдоштору менен сүйлөшүп:
— Эгер быйыл окууга кайра келбесең бара бер деп, — уруксат берди. Жолдоштору менен коштошуп, автобуска түшүп үйүн көздөй кетти.
ОблОНОнун инспектору аны 10-класста окуп жүргөндө көп көрүүчү. Аллашиши шаарга жакын мектептердин бирине жиберилсин деп РайонОнго направление жазып берди. РайнОннун башчысы Направлениени, студентик билетный козырь, башенный чай, да, жети жёлдык мекептин бирине физика-математика мугалим кылуу жөнүндө приказды колуна берди. Ошентип кечээки окуучу бүгүн эле мугалим болуп калды. Ал бир четких коркту, бир чети сүрдөдү. Өзүнүн мурдагы директорунан барып кеңеш сурады. Ал киши өтө эле капа болду. Акыры: ”Болуптур, баарыбыз эле сендей болуп баштаганбыз, эң негизгиси өз сабагыңды жакшы билгин. Летө эле кыйналып баратсаң кел, жардам беребиз », — деп жакшы сөз менен узатты.
Ал биринчи сабакка киргенде ушунчалык сүрдөдү. Мектептин директору айткандай ал күнү балдарды бирден сурап, билим деңгээлин текшерип чыкты. Экинчи күнү жүрөк басты болуп жаңы тема өттү. Жумасына 28 саат. Сабакка даярдануудан колу бошобойт. Ыр-хор кружогун да анын мойнуна тагып койгон. Билбегендерин өзүн окуткан агайлардан сурап келет. Үзү окуп жүргөндөгүдөй кылып арифметика, алгебра, география, физикадан бардык маселелерди окуучулар менен чыгарып чыкты. Окуу жылы аяктады. Балдар экзамен берип тарашты. Алымбек экипировка айга отпускага чыгып, сыр отууга бармак болуп жатканда ага армияга чакырылган повестка келди. Ага согуштук окуу жайына барууга сунуш кылышты.
Ары ойлонуп, бери ойлонуп, акыры учкучтар окуу жайына барууга макул болду. Ошентип, июль айынын 20-сын чейин бош болуп калды. Ага чейин медициналык жана мандаттык комиссиядан өттү. Күндөрдүн биринде ага айлында бир 10-класста окуган, Кубандык деген жолдош баласы кечеге келүү жөнүндө мектептин чакыруу кагазын берди.
