Белек Солтоноев
Биркулак, Каракол, Нарын арасындагы куралданган мужуктар жана буларга жаргам келген Алматы баштыгынын аскери көрүнгөн кыргызды тыялбады. Нарын, Каракол, Кочкор кыргыздарына каршы Алматы, Пишкек аскери баралбады. Ыбырайый Төлө уул 200 бардеңка түшүргөа соң аскер барууг аракета кылс да, Боомдун жолун тоскон атака сарбагыштанна өтө албады, Кайс күнү (20-августта) атака сарбагыш бел-белдек кароолчуларын алып, капчыгайды тоспостона жеринны үркүп, көлдүн аягы менен күн жүрүш шагын өткөна соң Каракол , Нарынга аскер өтө башташты. Орунбур, Ташкент, Пушкекты, басы, Жана Ферганадан, Кагартты, Ашып, Миддем Биримд, Ас-Кер-Келип, Мы мужские биржи Жана Калгана Жолбашчы алып, Кенл Джанас Кохор,беш-он милтелүү кош ооз менен жабдыктанган. Жана согуш или биллинга, замбрек менен жабыктанган миксдеген тушишние берега албай, карша турса да тыкат кылалбай жана жакын баралбай качты.
Аскер жана куралданган мужуктар соңунан түшүп, колго тийгенди жаш бала, катын-кыз дебестен кырды. Мал-мүлкүн талады. Тоодо, ар кайсы коңулда, карагай, чөлдө, мал-мүлкү менен жашынгандарды аңтарып, уулап жүрүп таап алып, башын кырып, мал-мүлкүн олжолоду. Кыргызстан тоого карагай-черге, талаага, орого таштап кеткен, мүмкүн жетирме кылган эгинин издеп жүрүп мужук жана казактар таап алды. Дүнүйө издеп оро экен деп бейит ачкандар да көп болду. Атака сарбагыштанна бир канчалык түтүна тынай элина тийиштүү коңурчок деген жерде мал -мүлкү менен бекинип жатс, мужуктар таап алып, 70 эр бүлөсүн алып кетип, Тайгакенгыгыгыгыгыгыгыгыгы Бул 70 кишинин ичинде жантай кыргызынан кедей Жайыл Коңурбаи болгон.
Караколь уездинен Сыртта Чаар Кудук дегендец алмаз келген 33 кишини (артук туку) Писковдун аскери отуз бирин өлтүрүп, экшн Караколго алып келген. Анын бири атактуу манасчы Саякбай Каралаев болгон. Каракол уездин Туюк Ат жайлоосунун жанында коңулда жашынып жаткан 15 лет киевский мужуар Барскоонго айдап келип, баарынын эшек тарамышын кыркып, денесине мык кагып, кынап өл-түргөн. Өлүктөрдү өрттөп жиберген. Бириндеп өлтүрүлгөнгө эсеп жетпейт.
Текеске качкан эл
Жогоруда кыдырбаштык арык тукуму көтөрүлүшкө кошулбай Кытайга качканын көрдүк. Көлдөгү саяк, бугунун жартысы Текеске качкан. 27, 28, 29 августа 2009 г. — жалобы, актеры, дети, дети, дети, дети, дети, женщины, воспитатели и деды 300 чамалуу түтүн калган. Эл качып бара жатканда арттан бирин-серин көчкө жетип баралбай жаткандарды мужуктар өлтүргөн.
Эль-Джапырт чектеги Музарт суусунун боюна барганда артынан 500-600 казак-рус тезан турган кыргызды замбирек менен экипированы мертебе аткан. Кыргыздын жартысы жана Стамбул түрктөрүнөн Самыбек башкик, чөрт-беш түрк тосуп, тоо башкин ашканда казак-орустар кыргызды каптабастан токтоп калган. Казак-орусту тегеректеп урушалы десе түрктөр көнбөгөн.
Кыргыздар Музартын суусуна жакын калганда, кечке маал тамак бышырып жаканда казак-орус келе Суудан өткөн кыргыздардын алдынан кара калмак тосуп, көчтү өткөзбөй талаган. Катын-кыз, мал-мүлктү ала баштаганда кыргыздар калмак менен согушкан. Калмактар чидай албай бир нече кишиси өлгөндөн кийин качкан. 60-70 кыз-келин түшүп кеткен. Кыргыздын көбү түн катып көчүп олтуруп, таң атканда Агиязга жеткен.
Калмактар бириндеген кыргыздарды талап турганда мурунку Текеске барып, Кытайга букара болуп турган. Кыргыздар келгенде калмактар талаганын койгон. Саяктардан Ырысалы Талканбай уулу орус менен. Кытайдын Чегинде Нарынколдо Кочч Алды Болуп жалобы К Барахит Бара Жатканда Кашинада экипировка бойго жетон карындашы, катыны жана айырмачта биржа баласын эйрчитип келе жатса, он выдает кынды рыгаыбага. Ырысаалынын жалгыздыгын билген соң калмактар кеч курун камай баштаган. Качырып келе жаткан калмактын биринин башын жара атып өлтүргөн. Калмактар атышып жаралуу болгондо Ырысаалы менин шайманым кетти, кайта көчкө чапкыла дегенде, бир карындашы көчкө карай чапкан. Көчтү көрө салып калмактар өлүгүн алып качкан.
Көч келгенде. Ырысаалы өлгөн. Кыргызстан алдынан дагы Кытай аскери өткөрбөскө чектен тосуп, биржа тарапта калмактар талап, артынан казак-орус камап, жатып калганда алыстанцы Кытайга баргандар мал-млекопитающие, гада Дунган экен деп билбестен, кытайга саткан да болду. Кытайга бырышка чекан өтө албай калган кыргызский кай кен, Музеи туры, те же Кытайга, та же Россия Кайта көлгө качып келгенди мужуктар өлтүргөн. Итке тала-тын да өлтүргөн дагы болгон.
Турпанга качкан эл
Жогоруда 20 августа атакует сарбагыш элдери Чоң Кеминден качып, 9 сентября Бедел ашкан деп айтылды эле. Кара Сазга барганда Тоң элинен Ысакалы Алматаев кайтадан көлгө түшкүлө же Кара-Сазга жата бергиле. Орус менен урушабыз дегенде атаке сарбагыш болбостон көчүп жөнөгөн.
Элдин артын карабая көчүп кетиштиң бир себеби: Ыбырайый түшүргөна мылтыктана ар айылга биры мылтыктан бергил, ушул бардаңкени айылдан чогулган кедейлер обожо кылып, аскер менны урушалов деса, Шабдановдор, Ыбырайый жан башки манаптара бардаңкени бербеген дагы, мурунтан кызмат кылыпа келе жаткана өздөрүнүны жигиттери жан жылкычыларына бөлүп берген.
Как действующее лицо, так и нападение на него, убийство в Сарбагыштане, убийство нарындык тынымсейиттер 9-сентябрьрда 80 ч. Биз кетон мурун баралы деген максатыбыз биринчиден жерин чалуу, экинчиден кытайдын улугуна сүйлөшүү эле. Беделди ашканыбызда белде жана орто кароолдо Кытайдын кароолчусу жок экен. Ооздогу кашаттын башында карыган бир кытай кароолчу бар экен. 10-сентябрда ал кытайга аз-маз акча берип өттүк. Бизден мурун сарбагыш кыргызынан эч ашпаган. Бугу, саяктан ашкандары бар экен.
10-сентябрде көч Беделди ашып конуптур. 11-сентябрьского курса Жаман-Суудагской биржи, США, Турбандагы Абналдан Жигит Келип
Эртең менен Балыкчы Боронбаев базарга кетип, Токтосопу менен мени, жигити менен болуш Абналдын канцелярине алып барды. Канцелярди «жамыл» дейт экен. Биз эйктен киргенде кызыл барансуз менен эшигин каптаган үйдүн алдына чоң бети жайык 40 чамасында бир кытай чыга келди. Артынан 15 чамалуу кытайдын улуктары ээрчип чыкты. Бизди кулдук ургун деп жүгүнттү. Бир уйгурду чакырып алып тилмеч кылды. Ошондо астына келген кытай: «Силер ким болосуңар, мында эмне үчүн келдиңер?» — деп добушун катуу чыгарып сурады. Мен: «Биз кыргызской армии, солдат, солдат, солдат, солдат, солдат, солдат, солдат, солдат. Биз барбайбыз дедик, улуктары камап, өлтүрө баштаган соң биз чыдай албай көтөрүлдүк.Начар букара болгонубуз үчүн жабдыктуу аскер бизди басып, өзүбүздү аёосуз кырып,
Ошондо менду жанудагы жолдошум Токтосопу: «Катын-бала, эл-журт ахадан кырылып бара жатат, малый арыгынан жлүп жатат, то есть суки болду, казак-усльд — дегенде өздөрүнчө бир аз сүйлш:
«Андай болгарский тур, калаагский топ-келбегиле, мы угощаем крастун, кашардагы консул тарабынан коюлган аксакалдары бар, аларга көрңнүп калсаңар кармап алат, баягы кын-кыны кыны, выыши, которые находились в Буше» түнө басты, бизди кайткыла деди. Биз дагы кулдук уруп жөнөдүк. Кайтадан Жаман Суудагы жолдошторубузга келсек үч-төрт кишиден башкасы кытай кармайт экен деп качып кетиптир. Ушул күнү 12-сентябрда кайта келип Беделдин оозуна кондук.
13-сентябрда Беделдин орто капчыгайында конуп жаткан айылыбызга келдик. 14 –сентябрда о пропогу каро долго көчүп келсек, баягы карыган кытай көчтү өт-көрбөс болду. Акча, керри деск болткөрмөк болду эле, чирик кыргызынан милтелүү мылтыктары бар беш-алты жигит Акча, мал берели десек, «сайдын ташындай алтын-күмүш берсеңер да өткөрбөйбүд». Ошондо күч менен өттүк демек чериктер атабыз деп жулкунду. Аталбады.
Көчкөн эл өткөн соң, Чериктерге азоолак теңге бердик. 15-сентябрда Беделдин оозуңа чыга конуп, 16-сентябрьрда минген аттарыбыз, унааларыбыз жүрбөй жетелеп араң дегенде Сапар-байга жетип кондук. Ушул, 16 сентября, Белоснежская республика, Барахолка, Жакан, Чаму, Чиги, Чиги, Жолукту, Биздин и Чеченский (атакующий, сарбагыштан, Алдыда, Жак, Бат Элик) мал, бул Ашан Жок. Биздин артыбыздан ашкан элден белден депткөрбөйм деп жатып канчалык айгыр, ат тартуу алгебан экен. Ал тартуу менен токтоп калбастан, аскери мал-мүлктү, жууркан, таза кийим жана башкаларды талап алгоритман. Россия, США, Россия, Россия, Россия, Россия, Россия, Россия, Россия, Россия, Россия. Кыскасы, көзү көргөндү койбой алгоритан.Казак-орус жана мужуктар артынан кубалап, жакын калып, алдынан кытай өткөрбөй, талаганын ук-кандан соң,
Элдин көпчүлүгү Бедел эмес, башка майда ашуулардан жашынып ашып түшкөн. Кашкардагы консулдун койгон аксакалдары кармап алат деген сөз менен кыргыздын баш кишечник калаага көп кирбестен, тоо арасында болду. Болсо да жаман кийим-кийинип, аттарын буруп, жашырып жүрдү. Орус жеринен арып, аш болу каншал, ашып, канцлк сулар кечип, сукка тңуп, күндүз-тин тыммн ой кенен уктабай качает бар и эл. Көпчүлүгү малайлыкка жалданды. Бозо салып сатып, ала кийиз, шырдак, жууркандарын ээр токумдарын сатты. -Й-мүлкүн сатып болгондон кийин катын-кыздын мончок-шуру, сөйкө, билерик, шакек, чолпу сатылды. Кичине эркек балдарын сатуучулар болду.
Акырында дунганга, уйгурга кыздарын сата баштады. Тоодогу, таладагы кыштактарды аралап, нан үчүн сенделип жүргөндөр көбөйдү. Турпан шаары четте болуп, элдин көпчүлүгү анда барып, шаарды кымбатчылык басты. Ошол себептен кайсы жерде эгин арзан десе, эл ошол жерге барабыз деп, балдарын көтөрүшүп, жөөлөп-жалаңдап жөнөштү. Аксуу, Аксы, Бай, Куча, Шайа Бөгүр, Карашарга жете кетти. Марал Башыга келип, Артышка барып, андан Кашкарга кирди. Андан Жтүп Жаркентти, Аксуу, Турпан, Куча малга жай болбогон үчүн оокаттуу кыргыздар көчө-көчө Оокатсыз кедейлер тентип кетти. Оокаттуу кишилерди ортодон кара-жат чыгарып баккыла десе, кулагына илбестен өз малын ала качты.
Ачкалыктын себеби, жакши кийими, төшөнчү жок болгондуктан элге келте, котур, чечек каптады. Оорудан өлгөн элдин эсеби белгисиз. Эң кеп болду. Кыргыздын боз балдары чыдап туралбай, уйгурларды талап-уурдай баштады. Бул маселе улугуна билинип калган соң, «кыргызды айда» деген буйрук чыкты. Эллин, ты думаешь о путешествии? Ушул чакта Котон шаарында оба (чума) бар деп уктук.
Кыштын толк чагында Карадон Бычков башкаган казахский, турбада кыргызские кабаки бахтажники б.с. Малайзия, дегустация кыргызского казак-орустун колуна түшүп, аны кам-чылап сабап туруп кутулган. Казак-орустар Аксууга келипа киши кармаган (Мен Аксуун кыштапа калдый эль. Карабакка кыштаган. Бычки 70-80 кишини кармап алып, Беделдин белинин алындагы каро долго барып конгондо эл жаткан к везде Балыкчы Боронбаям эшакки даарата ушатууга чигамов воинских солдат артынана кубе , Калган кыргыздардов Бычки алып барып Караколдогу набактыга салдырган.
Бычков келип элден 70-80 кишини кармаганда эл коркуп, көбү бай, күч, луп, шаяга кеткен. Тоонун ичиндеги туюк черге бекинген. Пишпек, Нарындан качып барган кыргыздар — аяк менен сарбагыш өтө начар болду. Мал-мүлкү чак келбегенде башын саткан ушулар болду. Жакынские качели качан себептен жана апийими барлыгынан бугу кыргызы артыкча демдүү болду. Бугунун алсызыраагы тынымсейит уругунан учурады. Көбүнчө сарбагыштар бир түндө 70-80 чакырым жерден мал уурдап келип турду. Топтогон дапдапөөүүайөүайайтаунлач, теги теги теги теги теги теги теги теги теги теги теги теги теги тегигингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингингинг кингтонКээ бир чакта уйгур менен кытайдан кыргыздар өлтүрүп да койду. Кыргыздын мындай тынчтык бербегенин кытай үлгү билип, бир жерге тургузбай ары-бери ай-дап турду.
Кытай мусулмандарынын улугуна, бектерине союш берип, көчпөй турганы да болду. Кыргызстан из баловча уруу, каракчи депо кытай улуктарына жамандап бирин-бири чагымдап тургандары болду. Маселен, сарбагыш ууру деп сарбагыш айтты. Аныгында тынымсейиттен башка бугулар уурулукка катышкан жок.
