Мэлис Арыпбек

— Саламатсызбы, Мелис ага? Ушул биздин изилдөөгө 1980-1991-жылдардагы Кыргызстандагы коомдук кыймылдар тууралуу изилдөөбүзгө макулдугуңузду бергениңизге чоң ыракмат! Анан  биздин бир канча сизге суроолорубуз бар. Биринчи эле сурообуз: Өзүңүздү кыскача тааныштыра кетсеңиз.

 —Эми, ток этер жерин айтайын. “Ак кеме” дегенимдин себеби, мен ал кезекте Айтматовду Кудайдай  пир тутуп, андан улуу Кыргызда адам жок деп, керек болсо Түгөлбай Сыдыкбеков башка улуттардан дагы Айтматов дүйнө жүзүнө белгилүү болуп атса, анан аны мен пир тутуп ошонун “Ак кеме” деген повесттин атынан койгонум, бир чети ыйык көрүп, көлдүктөргө сый-урматым менен, экинчиден- Айтматовдун “Ак кемеси” деп, ошол себептен атын “Ак кеме” деп койгонмун, ошол “Ак кеме” деп койгондо 2-1 поток ошол жакка мен окуган окуу жайда ЛГУ да

 — Ленинград Мамлекеттик университет?

— Ооба, Ленинград Мамлекеттик университет Даана атындагы болчу.

— Кайсыл жылдары окудуңуз?

— Ал 1976-жылдары  барып, андан кийин бир жылдан кийин ошол университетке өткөм, андан соң 1980  канчанчы жылдары аяктагам.

Эми ошол кезекте Айтматов “Айтматов” болуп турган. Анан анын чыгармаларын мен окуп, анан анын ички маани-мазмуну, саясатыны эметпейле “оуу”деп, Айтматовдун алгачкы чыгармаларын эми “Ак кеме” болгондон кийин ошол,  саясий маани жагын айтып кетүү керек. Анткени Айтматовдун алгачкы чыгармалары аркылуу далай муундардын аң-сезими, алардын ой-багыты, орусча айтканда идеологиясы калыптанып анан, ошондой болду да, мисалы: Жамийла десе, бай манаптардын илгерки    чынжырыны жарып, өзү эркиндикке момундай сүйүүсүн таап кетти деп, биз ошол жагын түшүндүк да, же болбосо  Уркуяны баары тең, көрсө убакыт, мезгил баарына тараза экен да. Мен ошол учурда 30 жыл мурун Айтматовду пир тутсам, кийин “Моокум төр” жөнүндөгү  Кумтөрдүн башында Айтматов, Акаев, Айтматовдун улуу баласы – Санжарбек алып келип алып, Кумтөр алаамат трагедиясы ошол башында Айтматов турат экен да тилекке каршы. Ошондон кийин мен Айтматовдун алгачкы чыгармаларын кайрадан окуп, алгачкы чыгармаларын бири- “Биринчи мугалим” аны “Шумят в поля”,-  деп, менин айылым аралда Жумгал суусу менен Көкөмерендин кошулган жери, ошол жерде    “Пионерлер лагери” болчу жайында кино тартылганда Айтматовдун жакын таанышы Андрон Михалков Канчаловский ошол келип “Биринчи мугалимди” тартып калды да , анан анын моссовкасы да биздин айылдан нары  2 км Кырчын деген Улактуу бир саз бар анан ошол жерде  казыкка үйдүн копиясы супарада раматылык болуп кетти. Мына демократиянын башында турган ошол аны “сакал” деп койчу эле, аны Таабалдиев , ал дегенде ал орусча дагы, кыргызча дагы,  күчтүү публицист, журналист, ойчул десек болот. Мисалы: анын билим-илим деңгээлине Топчубек да же  Жыпар деле, Турсунбек , анан эми аларга караганда Эгембердиев же болбосо  Жумагазы Садыр уулу. Мына ошолордун деңгээли, илим-билими, адамгерчилиги, элине жасаган эмгеги,  бирини элини терең жана бийик, а бирок алар көкүрөгүн койгулап: “Момундай иш жасап, КДКнын башында, ашардын тиги башатында турам”,- деп, бир да жолу Жумагазынын айтканын укпадым, мына ушундай. 

Мына эми “Ак кемеге” келсек, ошол себептен Айтматовдун  ал кезекте чыгармалары, мен дагы терс каармандар аркылуу кыргызды мокочо-бокочого ошого түшүрүп коюптур, ошондо “Ак кеменин” каармандарын алсак , Момун чалдын байбичеси, анын атында жазбайт Айтматов, ошол байбичеге, анан Орозкул күйөө баласынын, ошол байбиче айтып атпайбы,  “Сенин киндиги канабаган биздин кызыбызды кетиргенде биздин, мен сага тээтиги Сейдакмат келесоонун (ага арак менен гитара болсо болду), ошонун жанагы жаш аялын алып берейин”,-  десе “оуу” деп, “Коюңуз алгандай болсо, тиги Орозкул, жанагы алкаш, жинди, дөөпараз болсо дагы, андай болсо ал жагын мага койгун”,-  деп жатат. Кантип эле өз кызын садага чаап жаш үй-бүлөгө аялын бузуп алып берейин деп атат. Андай зөөкүрлүк, андай айбанчылык кыргыздын тарыхында, таржымалында, тагдырында болгон эмес, болушу мүмкүн эмес да. А бирок аны Айтматов болтуруп койду. Кыргызды мокочо-бокочо кылып койду. Кыргызды бугу эне келсе, аны аттырып, анан чаптырып, анын этин асып алып, арак ичип кайненеси, кайнатасы бар деп, а жанагы “Ак кемеде” Нургазы бала ал жалдырап,  температура болуп жатат. Карабайсыңбы, мынакей, мына ошону ушунчалык деңгээлге чыгарып, тасманы тарткан укмуш тартып, укмуш берген да, ошол себептен мен ойлодум да, ким “Ак кемени” Айтматов баласы экөө бир иштеген Күмтөрдү тиги садака чаап, азыр көлдүн эли менен тиги Ат-Башы Нарындын эли Нарындын дайрасы ошол жактан келген. Ууланып сияниттен анда балык да калган эмес, жээгинде чөп-чаар да калган эмес, ушул уунун айынан. Ал эми азыр “Жетим тоону”  бербейбиз деп атпайбызбы , ал жакта “Калмак ашуу” деген жер бар да, ал жактан агып келген “Нарындын экинчи боору” деп коёт, ал туптунук көпкөк мөлтүрөп, а тиги Кумтөрдөн агып келген боппоз болуп убал болуп калып атат да, мына ошол трагедиянын башында Айтматов турганынын белгиси, анан “Ак кеме” деп, мен аны Айтматовдун фанаты болгон үчүн “Ак кеме” деп койгом да.

-Эмне болуп бул уюмду ачып калдыңыз, кайсыл жылы ачтыңыз? Эмне болуп, кенен айтып берсеңиз…

—Эми ошол кайсыл 80-жылдары жана Кошалиев дегендер бар, атын 2Алиев деп коём, шуулдап башын казандай кылып келип калды. Карасам ыйманы шуулдаган Муктар Ауэзовго окшоп кетет да, карасаң, ал чачтан бирден жок, анан бул дагы көрсө ошол комсомол бул жакта келип  Нарында , Жалал-Абадда, Ошто жүрдү,иштеди. Анан бийлик менен элдин ортосунда көпүрө болумуш болуп, тиги тараптан дагы колдоо көрүп, бул тараптан дагы колдоо көрүп, анан ошончо өмүр бою 20-30 жылдан бери курултай деген ыйык сөздү курутуп салды куркулдай кылыпчы. Аягында элдин каргышына калып, үйүнө да келе албай калды. Анан ал келип калып, менин да иштерим бар болчу. Еврейлер менен “Ведущий час” дешет чоң хирургдар сааты ошентишет, а мен болсо миңдеген, батышта, чыгышта , Германияда бар болгон сааттарды да ылгабай оңдочу элем. Мага таң калчу. Анан ошентип, мен ал жакта да иштейм.

Өзүмдүн 4 бөлмөлүү үйүмдүн маңдайында 2 бөлмөлүү батирди арендага алып, ал жерге ремонт жасатып койдум. Ичинде бардык шаты бар, киргенде баары бар. Анан Кошалиев экзамен берем десе, ал жерде бир эмес 2 телефон бар, менин үйүмдүн жер төлөсүндө бар болчу телефон, анан ошол тамагы бекер келет, кетет. Бир күн айтты: “Мелис байке, мен үйлөндүм эле, эртерээк сессиямды тапшырып барсам”. Мага университеттин баары тааныш да, мага келип алып сааттарын оңдотчу да, бир жолу мындай окуя болду. Журналистикадан сабак берген Петербургда жашаган профессор саат оңдотуп турчу, аты-жөнү эсимде жок. Анан бирөөлөрдөн угуп калыптыр, “Этот студент большой часовой мастер”,- деп, бир күн анан таанышып, ал убакта сотка да жок болчу. Саатчылар операцияда иштегендер да,  хирург-врачтар операциядан кийин көтөрө албайт да , анан саатчы да аябай чарчаган, ал дагы агынан алып коюп анан чарчоосун басып жыргап калышат. Анан ошондой профессорлор университетте иштегендердин саатын оңдоп берип жүрүп, анан аларга менин тилим өтөт да, “Сен кимдин ким экенин билишиң керек”,- да деп, антпесе кыргыз элинин атын ошолор атын жамынып алып, кандай бир мите курттарды айланган адамдар да. Ошентип “Ак кеме” деп койгонумдун себеби ошол, “Ак Кеме” да, “Биринчи мугалим” да, биздин айылда тартылган, “Шумят в поля” деп, ошондогу ноталя орун басары бар жана Алтынайдын ролун аткарат го, талчыбыктан ийилген , орто бойлуу жаш кыз болчу, биздин үйгө 2-3  күндө келип бакалажкалар жок , банка алып келет, пластмасса капкагы менен, апам болсо бышырылган нан же   сүттү куюп берет. Апам “Садись, кушай!”,- деп,  кетип жүрдү. Баякы кыз  кетет да, көрсө ошол жаш кызды, Михалков Канчаловскийди Айтматовдун элди малдын деңгээлинен  деле жаман кылбадыбы. СССР эл артисткасы согуштан күйөөсү өлдү дегенде уйдун жаны жампасын, “Баба ягадан” жаман, анан бетин тыттырып, шумдуктуудай жез кемпирден жаман кылып көрсөтөт да. К

Кыргызды каалагандай шылдыңдаган да ал еврей, эми ал кинону көрүүгө болбойт. Көрсөң намысың өрттөнөт. Ошол тасманы көрүп, ошого катышып атканда мен 6-класста окуганмын. Менин классымда ошол байдын балдарын ролун аткарган немелерчи, тебетей кийип алышкан. Аларды раматылык Бейшеналиев Болотбек муздак суудан көтөрүп баратып, Алтынай менен көтөрүп кылабыз деп атканда, таштан шамал кылып, бутуну ушалап эметсе, көмөлөтө тепкен жерлери бар. Реакция туура эле жаш кыздыкы, анан ошол кызды  Михалков Канчаловский “Мен сени Чыңгыз Айтматовдун башкы каарманы кылып койдум”, — деп, анын абийирин ачып, ал 16 жашар кызды аял кылып алыптыр. Ошол да төрөдү, Михалков Канчаловскийдин жазган интернетте бар, китепке да киргизгем, факты менен сүйлөш керек. Анан ошол өзү айтып атпайбы, алар Москва да Ленинский Горький деп, дөң бар да тоодой болуп, метродо бар, тунелден кирип кетесиң кайра ортодон чыгып. Ошол жерде таза байлар бар. Ал жерд

 Балдарактуу, бийигирээк  жер экен. Наталья Петровна  Михалков Канчаловскийдин  апасы, ал 1-2-3 эрге тийген дипломаттарда. Луи Арагон менен да жакшы болгон экен. Луи Арагон өзүнчө Москвада жашаган. Ал Франциянын коммунисттеринин биринчи секретары болгон. Луи Арагон Айтматовдун “Жамийласын” алгачкы “Новостеке засеяла новая звезда. Жамийла – это не повесть, это – поэма”.  Натарий Петровна мамилеси жакын экен да, муну тарых үчүн билиш керек да. Анан ошондон кийин эле, көрсө Лариса  Айтматовдун чыгармаларында редактор Дмитрий эмес эле Наталя Петровна эмес эле  чыгармаларын бирге жазышып, идеология напровлениесин кыргызды кандай кылып дискритация деп, маскаралап, басынтып түшүрүп, барк наамын кетире турган чыгармалар “Биринчи мугалим “,  “Жамийла “ , “Бетме-бет” Ысмайылды ууру кескен кылып, анан “Ак кеме” бир гана кыргызды түшүрбөгөн чыгармасы – бул Ильяс , Асел жөнүндө, эми укмуш да. Айтматов аны  өзү жазса керек. Ал эми “Бетме-бетте” уйуну уурдаганда, дубалды ууратып, бирден кирпичин алып, дубалдын тешигинен уйду жетелеп кирип кетет. Кирпичти дубалды кыргыз өзү эле жашаган үй да, жөн эле жасаган да анан эми. Анын бутагын жалбырактар менен жаап эле , чөптөрдү жыят да. Айтматов өзү ветврач, зоотехник, айылда жашап билет да, жинди болуптурбу, малдын сарайын кирпичтен салдырып, анан ага бүгүнкүдөй темир дарбазалар жок да, короолордо болгон, жөн эле эшикти жаап эле жыгач менен түртүп коёт да, уй, малдар сыртка чыгып кетпесин деп, же жип менен же зым көп болсо. Демек, ушул жагынан алганда Ысмайыл “Бетме-бетти” Айтматов өзүнү еврейлер жазып эле, эми бул чыгармаларында, ар биринде кыргыз үчүн күйүп  кыргыз деп туруп, жан дүйнөсү жүгүрүп, ар намыскөй мекенчил болгондо,   анда Айтматов, эмне үчүн Таластан чыгып, Ата-Мекендик согушта эң бир эрдикти ошол көрсөткөн да, ал эми Александр Матросов андан кийин бир жылдан кийин (өзү Уфадан, жетим бала болуп өскөн да детдомдо) мага айтып берди. Анда шрам бар экен да, “Это памят от Александра , как ? “, — десем, коньки ,чана тээп эле келатсак ,ошол  менен чапканда бала кезинен бери изи калган дейт. Бала кезинде жинди болуп, ошол кезден камалып, андан көрө согушка барам деп, 2-зотко денесин түшүрүп аргасыздан.

-Кайсыл жылы ачтыңыз анан?

— Чыңгыз Айтматов алгачкы чыгармаларын көбүн еврейлер алар чыгаары менен, алардын башында идеологдор туруп, еврей Суслов деген турган да, ошол аркылуу Канчаловскийдин бардык Москвадагы алдыңкы журналдар, телевидение массалык маалыматтардын баары тең орустардын фамилиясын алып алып, бүгүнкү күнгө чейин жөөттөр башкарып келет да. Органт, Максим Галкин , Позер 100% дүйнөнү атом бомба доллардан да мурун массалык маалымат кимдин колунда болсо , Украиндерди бир заматта фашист,  гендер кылып койду. Айтматовго окшоп алар, кайра өздөрү өсүп чоңойгон кайра ИИМ партияны жамандатып туруп, Далес деген сырунун учурундагы башкы директор  ал айткан” Биз СССДи ичиндеги адам менен акырын сатып алып, ошолордун колу менен анан СССрди талкалайбыз деп, ошолордун куралына Айтматов байкуш туш келген. Айтматовдун карындашы бир тууган София Айтматовдон 10 эсе соонун окуп, “5” деген баа менен бүтүп, университетке тапшырып, Москвага өтүп, билет алып,  апасы алып кете тургандын баарын: жумуртка , тамак-аш салып берсе, атасы болсо поездке келип сураса, тизмеде жок,  “Кандайча”, — десе, “Сенин атаң враг народов” дегенден, ошондон ооруп, акылман , сулуу акылынан азып, кызы Москвага кетпей намыстанып өлүп калды. Ал эми Айтматов ошол жерде Сталинский стипендиат болуп туруп, Сталин анын атасын өлтүрүп атат, ал болсо стипендиясын алып туруптур. Ошол эми жөөттөрдүн айтуусу боюнча Айтматов кыргыздарды мокочо-бокочо кылып чыгарды да. Сөздүн адилети иретинде, окурман катары адабият-маданиятка тиешем бар адам катары, ошол себептен анализ кылып жүрсөм, эмне үчүн Манаска теңеп, Чолпонбек Тулебердиевге теңеп, аны жазса да чыгарбайт болчу. Кыргыздарды мокочо-бокочо,  коркок-үркөк,  Даниярдай тиги, кайсы бөлүктө, кайсыл аскерде,  белоруспу же украинби же башка жерденби эч айтылбайт да, кайдагы бир тентиген Таласка согушка кеткен күйөөсүн таштап кетип качып кетип атпайбы. Айтматов”Жамийланын” сүйүүсү үчүн деп, азыр кыргыздан бардык кыз-келиндери Жамийладай болуп калды. Бул – трагедия. Ошол себептен “Ак кеме” деп койгонум чын, а бирок башка чыгармаларды уккандан кийин , менин көз карашым теңирден тескери, кийинки чыгармаларында жөн эле “Деңиз бойлой жорткон ала дөбөт” же болбосо ал өзү колуна алалек журналды “Знамия”  деген Москвадан барып 40 нуска сатып алып, Бельгияга барып, “бул канча турат, канчага алдың, кантип келдиң”,- деп сураган да жок. 

Айтматов жөнүндө анын көзү жөнүндөгү Байдылда дейт, ал эмес эле ошол айткан экен: “Чылк орусча сүйлөгөн,

Чындап келсе кыргызга. Чыпалагы күйбөгөн ,

Чыңгыз да өтөт дүйнөдөн”, деп .ж.б китептерде каармандары жөнүндө ой-пикиримди жаздым, ал мени жек көрүп, бирөөнүн акчасын алданып жазып жүрдү деди. Аны кайрадан интернетке чыгарып жазгандарымды, 1-2 жылдан кийин муну соттош керек, же жолуксам өлтүрөт элем дегендер да болду. Садыр эле , Садыр деп митинг  кылып жүргөн убагыңарда Таттыбүбү эстелиги бар го ошонун жанында олтурсам, бирөө келип алып:

-Сиз Мелис   

-Ооба.

— Мен сизден кечирим сурайын дедим эле.

— Эмне себептен? 

-Баякыда сиз жазганды окуп алып аябай жиним келди эле , кайрадан окуп чыксам сиздики туура окшойт.

 Эми ушу менен Айтматовду токтотолу.

Эми “Ак кеме” деп койгонумдун себеби, 

Айтматов жөнүндөгү оюмдун өзгөргөнүнүн себеби – Кумтөр трагедиясы. Бүгүн дагы артында жанында оң колу болуп Санжарбек Бельгияда Брьюселде жүрөт да.

Анан Айтматовдун “Кассандра тамгасы” журналга чыкканда , мен алгачкы жолу сатып алып, 10 күн Бельгияда жүрдүм. Айтматов саат 10-11 деп жумуштан келет. Болот , Сергей 3-4 эле адамы бар, болгону чоң залда эле бирок кабинет, 1-кабаттагы үйлөр. “Экөөбүз кел сүйлөшөлү, Мелис”, — деп сүйлөштүк. Ошондо Айтматов менен ой-пикир бөлүшөбүз.

Айтматовдун жазган каттары азыр менде сакталуу ,  кийин музейге тапшырамбы деген оюм бар. 

-Кандай максатта ачып калдыңыздар эле?

— Бизде жакшы макал кеп сөз бар да, “Алыс менен жакынды , бала менен ит билет. Ал эми, ак менен караны алыстык аралык гана билгизет”.  Мисалы: Кыргызстанда Бишкекте жүрүп кыргыздын байыркы уңгу талаасы, анын улуулугун, ууздугун ,  анын уюткулугун сезбейбиз да. Сыртка чыкканда Теңир тоолорду (биз Ала-Тоо дейбиз) анын мөңгүсүн, мөлтүр суусун, абасын, кыргыздын сөзүн, касиетке ширелген ак калпагын, комузун, боз үйүн, кыргыздын ой-чиймелерин, кыргыздын сөзүн, күүлөрүн, ыйык,  бийиктигин, ошол жакта жүрүп анан сезесиң да.

Мен аскерде жүргөндө, мен командир болчумун, отлеление зоот, старшина рота болдум, (ал жактагы кыргыздар  бетиме айтпай орус деп айтышчу экен) орус мектепте окуп, орустардын арасында жашап, анан орус тилди азыр кошпой сүйлөйм, анткени кыргыздын тили теңирдин тили “Аалам сырын камтыган, дастан Манасты жараткан тил – бул Теңирдин тили. Мен кыргызмын асман жарган чагылган, мейкиндиктин түпкүрүнөн жар салган, мен кыргызмын күн бала деп аталып, мезгилдердин катмарынан кайра-кайра кайып болуп кайрылган. Ошол Манас аян болуп алынып,  ааламдан тандалган адам аркылуу. Ал жөн эле аалам зат менен адамзаттын ортосундагы эле бир байланыш көпүрө да, Манасчы касиет. Ошол себептен бул кыргыздын тили – Манастын тили деп, ошол мен Ленинградда окууда жүрүп орустардын арасында жүрүп, тилдин улуулугун, ыйыктыгын, бийиктигин, башка элдердин башатында тургандыгын билдим да. Мына Путиндин айтканы, жазганы бар: “ Алтай прородина тюрских народов, однако остало положит цивилизация является кыргызы”.

— Максатыңыз  тил болгонбу, кыргыздардын тарыхы жөнүндө?

— Кыргыздардын башың кошуп,  ар-намысын ойготуу.

— Көпүрө жөнүндө да айтып берсеңиз…

— Көпүрө деген сөз – Ленинград бул Нево менен ыйык көлдүн ортосундагы руханий жан азык көпүрөсү да, мисалы: аалам зат менен адамзаттын ортосундагы маалымат теңир тилде агылган Манас бу л- көпүрө өлүп атпайбы. А биздин журнал тигил жак менен бул жак үзүлбөй, көбүнчө кыргыз жаштар бул жакта борбордук окуу жайларда , эң эле начар райкомдордун , анан шаарда окуп маңкурт болуп сүйлөй албаган, атасынын күчү менен эле барып өтүп атышты да. 

— Ошол Ленинградка барган студенттердин көбү эле ээ? Кантип барып калышкан эле?

— Келишип көрүп эле, конкурс болбосо эле квота менен өтүшөт да. Бала кезимде ойлочу элем, ушинтип кыйналып отун жаргандын, кар күрөгөндүн ордуна шаарда окусам болот эле деп.

Гезиттерди окуп алып булар кантип барып калышты, кантип тапшырып окушат деп таң калчу элем. Көрсө алар таланты акылдуу эмес эле,  атасынын акчасы менен өтүп эле, окууга барып калышат эле. Алардын көбү шагырап, барганда эле , ата-энеси чалган акчаларга пиво, ичимдиктерди алышып майрамдашчу эле. Түнү менен уктабай, окууга барбаса деле , мугалимдер менен учурашып койсо деле “3” коюп берет да, эртеси барам деп, үлгүрөм деп шашпай окумуш болуп, конспект жазымыш  болуп жүрүшкөн . Алардын ордуна карапайым эл барган болгондо кандай катуу окуп келишет эле. Кыргыздын адабиятын, маданиятын, медицинасын башка тармактарын билип келгенде ошол жактан көтөрүп кетмек да, алар убалына калды да. 

Анан “Ак кеменин” негизгиси кыргыздардын башың кошуп 

“Посвящение студента” деп, бул жактан барып же окууга өткөндөрдү, уже диплом алабыз дегенде атайын Землячество уюштурат элек, дом культура менен сүйлөшүп аны , акча чогултуп, чакыруу жазып, аны жазгандардын башында турчубуз.  Башында чөнтөк дептери бар эле, ыр жазып турчу, андан кийин эле анысы мал-чарбачылыкка арналып, бүтүп калды. Советтен ал жакка баргандар кыргызча сүйлөгөндө билбейт, кыргыздарды маскаралап, мурдун чүйрүп манкурттун балдары манкурт дешип коюшпайт эле. Эмне үчүн Усубалиев өзүнө кеңешчи кылып Акаев эмнеге алды? Кумтөрдү кайра иликтейбиз дегенде башында турчу эле. Алматыда “Кумтөр” жөнүндө Усубакуновдин эрке баласы(тарых факультетинде окуйт эле) кылмыш кылып коюп, аны жабайын деп Акаев жүргөн. Маңкурт болгондорго биз атайын чоң жыйын өткөрүп, сөз сүйлөп астына кафе ресторандарда посвящение кылып берип, сүрөткө түшүп жүрөт экенбиз. Чоңдор анан жаштарга кол сунуп жардамдашчу. Биз болсо 1-жыйынды күзүндө өткөрчүбүз Жаңы жылга жакын калганда, ал эми экинчисин май айларында окууну бүтүп, диплом алып кетейин дешип атканда өткөрүп берет элек. Бул соонун керемет эле.

Комсомол жагында катуу такшалган Кошалиев, Жунгазы активисттерди сабагы анча эмес болсо деле, ректорат тарабынан атайын жөнөтүлчү эле. Эң негизги жаштарды колдоп , дем берип атайын жиберип шаарга, орус тилде сүйлөтүп, кыргыздын ар-намысын колдоо эле.

 Мен, мисалы:  Закиров дегенди, Санжыра жазчу эле, китебин окусаң 60-70% эле орусча терме, орусча сөздөр да, чет элдик сөздөр да бар. Мен айттым анан, бул сөздү жөнөкөй эле биздин тилде түшүнүктүү кылып жазса болот эле да . Окумуштуу болуп алып, жазганы кандай деп свндасам, Расул Гамзатов айткан да “Эгерде алардын тили эртең жок болсо, мен бүгүн өлгөнгө даярмын”,- деп айтканы бар.

-Сиз кайсыл жылы жаздыңыз эле ?

—Ошол 1978-1979-жылдары болсо керек . Аны бир да өзгөртпөй жазыптыр кийин, кандай болсо ошондой кылып. Бул 40 ка чыкканга чейин ушундай болот да жалын жаш.

Мисалы, Элмирбек 42 жашында өтпөдүбү Зайырбек деле өттү да, ал Элмирбек 12 жаштан баштап комуз чертип, 14-15 жашында менмин деген атактуу акындарды жеңип чыкпадыбы. Ал өзү курдуу эмес, өзүнөн улуу мен курдуу. Мисалы, менин досум Рамис Рыскулов дагы бул жака көп келет эле, келип туруп: “О, Меке, Меке, сен тоодогу теке, жүрөсүң Бурулжанды ээл